Amerika'da başkan yardımcısı neye yardım eder?

Bugünlerde ABD'ye yolu düşen bir yabancı, gazeteleri okuduğunda bu ülkedeki en önemli görevin başkan yardımcılığı olduğunu düşünecektir. Barack Obama ve John McCain'in potansiyel aday listeleri ve bu listelerde adı öne çıktığı iddia edilen isimlerle ilgili birçok tartışma yapılıyor. Her iki adayın parti içi mücadeledeki rakipleri, kendilerinin seçilmesi için gayrı resmkampanya yürütüyor. Oysa daha 60 yıl kadar önce, Franklin D. Roosevelt'in 7 yıl boyunca yardımcılığını yapan John Nance Garner, "Başkan yardımcılığını kabul etmek, hayatımın en büyük aptallığıydı. 8 yıllımı stepne olarak harcadım" diye konuşmuştu.

Amerikan anayasası, başkan yardımcılığı makamını sadece ve sadece başkanın başına bir iş geldiğinde halefiyet sorununu oluşmaması için ihdas etmişti. ABD'nin ilk 130 yılında, başkanlığa geçmeden kendisi seçime girerek başkanlığı kazanan tek başkan yardımcısı Martin Van Buren oldu. Cumhuriyetçi Parti de kendi ilk 100 yıllık tarihinde sadece iki kez başkan yardımcısını başkan adayı olarak seçti.

Son yıllara kadar başkan yardımcısının görev olarak yaptığı pek bir şey yoktu. Anayasa gereği yürütülen Senato başkanlığı, Senato'da dağılım 50-50 olmadığı sürece sadece bir kırtasiye göreviydi. Sekiz yıl boyunca Reagan'ın başkan yardımcısı olan George Bush, ölen yabancı devlet başkanlarının cenazesinde ABD'yi bolca temsil etmesini ima ederek, görevini, "Bu görevde birçok ölü liderle tanışma şansınız var. Buna sessiz diplomasi deniyor" diye tanımlamıştı.

Ünlü komedi yazarı Will Rogers ise, 1934 yılındaki bir yazısında, "Ülkedeki en güzel iş başkan yardımcılığı. Bütün yaptığın, sabah uyanınca, 'başkan bugün nasıl?' diye sormak" şeklinde hicvediyordu bu durumu. Woodrow Wilson'ın yardımcısı Thomas Marshall ise, kendi sıkıntısından, "Bir zamanlar iki kardeş vardı. Biri geri dönmemek üzere denizlere açıldı diğer başkan yardımcısı seçildi. İkisinden de bir daha haber alınmadı." şeklinde yakınıyordu.

Jimmy Carter dönemine kadar başkan yardımcılarının yolu Beyaz Saray'a bile nadir düşüyordu. 12 Nisan 1945 günü Başkan yardımcısı Harry Truman'a başkan Franklin Roosevelt'in öldüğü haber verildiğinde, Truman, başkanın Washington dışında olduğundan bile habersizdi. Truman'a, katıldığı ilk kabine toplantısından sonra onu kenara çeken savaş bakanı Henry Stimson, hükümetin çok güçlü bir silah geliştirmekte olduğundan ilk defa bahsetmiş ve başkan yardımcısı Truman atom bombasının varlığından ilk defa böylece haberdar olmuştu.

Jimmy Carter ve Walter Mondale başkan yardımcısının görev ve etki alanında en büyük dönüşümü yaptılar. Beyaz Saray'a taşınan başkan yardımcısının etkisi o dönemden itibaren her geçen gün arttı. Bugüne gelindiğinde Dick Cheney, ABD tarihinin en kudretli başkan yardımcısı oldu. Artık, başkan yardımcısının odalarına oturup başkanın başına bir iş gelmesini beklemekten başka işleri de var, idari kademelerde ve uluslararası ilişkilerde ağırlıkları da...

Ayrıca, her ne kadar Dick Cheney sağlık sebeplerini gerekçe göstererek bir istisna teşkil etse de, başkan yardımcılığı müstakbel başkanlığa giden kapıyı en güçlü şekilde açan makam olarak görülüyor. Bu sebeple de, başkan yardımcısının kim olacağı, adayların seçim kazanmak, uyumlu yönetim ve benzeri faktörlere dayalı kendi perspektifinden ayrıca, politik gelecek için de çok önemli.

İsmi başkan yardımcısı adayı olarak geçen ya da isminin geçmesi için örtülü mücadele eden birçok politikacı, kendilerine doğrudan sorulduğunda mahcup bir edayla görevle ilgilenmediklerini ifade ediyor. Yazar Bill Vaughan, bu tavrı, "Başkan yardımcılığı başkanlık seçim yarışında tabakta kalan son kurabiye gibidir. Herkes almamakta ısrar ediyor gibi görünür ama biri mutlaka alır" şeklinde yorumluyor.

CİHAN