Haftanın tarihine bakış

Çanakkale'de 18 Mart 1915'te elde edilen deniz zaferi, Türkiye'nin geleceği için bir dönüm noktası oldu ve Çanakkale'nin geçilmezliğini kanıtladı.

Birinci Dünya Savaşı'nın en önemli savaşlarından olan Çanakkale Savaşı öncesinde İngiltere, Avrupa'da savaşın mevzi çatışmalara dönüşmesi üzerine, Çanakkale ya da Balkanlar'da yeni bir cephe açıp İstanbul'u ele geçirerek, Osmanlı Devleti'ni Almanya'dan ayırmak ve kararsız Bulgaristan'ın İttifak Devletleri yanında yer almasını önlemeyi düşünüyordu. Osmanlı güçlerinin Süveyş Kanalı'na taarruzu (3 Şubat 1915) sonuç vermeyince İngiltere, Mısır'daki güçlerini boğazlara yöneltti.

İtilaf Devletleri, on ikisi İngiliz, dördü Fransız olmak üzere on altı muharebe gemisi, altı muhrip, on dört mayın arama tarama ve bir uçak gemisinden oluşan donanmasıyla 19 Şubat 1915 sabahı, ''Müstahkem Mevki Methal Grubu Bataryaları''na bombardıman başlattı. Methal Grubunda; Ertuğrul, Seddülbahir, Kumkale, Orhaniye bataryaları ile Erenköy civarında yerleştirilmiş bir kısım seyyar obüs bataryası, Merkez Grubu'nda ise Anadolu ve Rumeli bataryaları bulunuyordu.

Havanın elvermemesi üzerine, ikinci bombardıman 25 Şubatta yapıldı. 26 Şubat-17 Mart arasında ise İtilaf Devletleri Donanması mayın arama taraması gerçekleştirdi. Ancak 17-18 Mart gecesi Nusret mayın gemisi, Erenköy koyuna ve boğaza mayın döşedi.

Müttefik donanması, 18 Mart günü saat 11.15'te ilk atışlarla büyük bir taarruz başlattı. Saat 18.00'e kadar süren şiddetli çatışmalar sonunda, İtilaf Devletleri donanmasının üç muharebe gemisi Bouvet, Irresistible ve Ocean zırhlıları battı, iki muhabere gemisiyle bir muharebe kruvazörü yara aldı. Yedi saat süren savaşta elde edilen kesin zafer tarihe Çanakkale Deniz Zaferi olarak geçti ve Çanakkale'nin geçilmezliğinin tüm dünyaya habercisi oldu.

BELLİ BAŞLI ÖTEKİ OLAYLAR

17 MART
1816- 38 tonluk ''Elise'' adlı buharlı tekne, kaptan Pierre Andriel yönetiminde, Manş Denizi'ni aşan ilk buharlı tekne oldu.
1921- Londra'da ilk doğum kontrol kliniği açıldı. Kliniğe başvuranlara, düşük ücretle korunma araç gereçleri verildi.
1939- Hatay'da Türk posta ve telgraf ücretleri uygulamaya konuldu.
1948- Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere ve Lüksemburg dışişleri bakanları arasında, 50 yıl süreli Brüksel Anlaşması imzalandı.
1954- Türk Milli Futbol Takımı, Dünya Kupası'nda: Milli Takım, grup eleme maçlarında Madrid'de 4-1 yenildiği İspanya'yı İstanbul'da 1-0 yendi. Yönetmelik gereği, 1954 yılının 17 Mart günü Roma'da yapılan üçüncü karşılaşmada İspanya ile 2-2 berabere kalınca, kura çekildi. Kurada kazanan Türk Milli Futbol Takımı, finallere katılma hakkını elde etti.
1966- Varto'da 5.6 büyüklüğündeki depremde 14 kişi öldü.
1976- Amerikan Northrop uçak şirketi, uçak alım satımlarıyla ilgili Türkiye'de rüşvet dağıttığı iddialarını doğruladı.
1978- Atatürkçü şiirleri ve denemeleriyle tanınan ünlü şair Dr. Ceyhun Atuf Kansu, Ankara'da öldü. Kansu, 7 Aralık 1919'da İstanbul'da doğmuştu.
1985- İki ünlü oyun yazarı Artur Miller ve Harold Pinter, hapiste bulunan Pen üyesi yazarları ziyaret etmek amacıyla Türkiye'ye geldi.
1990- Jülide Ateş, Türkiye Güzeli seçildi.
1993- Gazeteci Beyhan Cenkçi öldü.
2005- Sivas'ın Koyulhisar ilçesine bağlı Sugözü köyü Kuzucu Mahallesi'ndeki toprak kayması sonucu on beş vatandaş ve yirmi bir ev toprak altında kaldı. 23 Martta aynı bölgede yeniden yaşanan heyelanda yaklaşık 5 milyon ton toprak daha kaydı. On beş vatandaşın yaşamından ümit kesildi.
2005- Türkiye Gazeteciler Cemiyetinin 1 Nisan'da yürürlüğe girecek yeni Türk Ceza Kanunu nedeniyle düzenlediği ''Gazetecileri Adliye Yollarına Alıştırma Yürüyüşü'' Babıali Caddesi ile İstanbul Adliye Sarayı arasında yapıldı. İlerleyen günlerde de birçok meslek örgütü yeni Türk Ceza Kanunu'nu protesto yürüyüşü düzenledi.
2005- Anadolu Ajansının eski dış haberler çalışanlarından Gazeteci Armağan Anar 82 yaşında İstanbul'da öldü.

18 MART
1915- İtilaf Devletleri'ne karşı Çanakkale Zaferi kazanıldı.
1920- Meclisi Mebusan, İstanbul'un işgali üzerine çalışmalarına ara verme kararı aldı.
1926- Finike'de meydana gelen 6.9 büyüklüğündeki depremde yirmi yedi kişi öldü.
1926- Papa I. Eftim (Pavli Erenerol), Bağımsız Türk Ortodoks Patrikhanesi'ni kurdu.
1933- Marsilya'da toplanan Uluslararası Kadın Kongresi'ne, Türkiye'den Lamia Tevfik, Seniha Rauf Hanımlar katıldı.
1940- Hitler ve Mussolini, İtalya'da buluştu. İtalya, Almanya'nın yanında savaşa girme kararı aldı. Bundan dört yıl sonra aynı gün, Almanlar Macaristan'ı işgale başladı.
1949- Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) kuruldu.
1949- ''Harika Çocuklar Yasası'' kapsamında yurt dışında eğitim görmesine karar verilen yedi yaşındaki İdil Biret, Paris'e gitmek üzere ailesiyle İstanbul'dan ayrıldı. Fransa'da öğrenim görecek olan İdil Biret ile tanınmış kompozitör Nadia Boulanger'nin ilgileneceği bildirildi.
1953- Yenice ve Gönen'de meydana gelen 7.4 büyüklüğündeki depremde 265 kişi öldü.
1956- Fransa, Cezayir'e asker çıkarmaya başladı.
1965- İnsanoğlu ilk kez uzayda yürüdü. Sovyet kozmonot Aleksey Leonov, Dünya'dan 2.177 kilometre yükseklikte, ''Voskhod II'' (Gün doğumu) adlı uzay aracından çıkarak 20 dakika boşlukta kaldı. Leonov, bu sürenin 12 dakika 9 saniyesini ''yürüyerek'' geçirdi.
1974- Pakistan'ın devrik devlet başkanı Zülfikar Ali Butto, muhaliflerinden birine suikast düzenlettiği iddiasıyla ölüm cezasına çarptırıldı.
1979- CENTO Genel Sekreteri Büyükelçi Kamuran Gürün, örgütün dağılması için çalışma başlatıldığını açıkladı. CENTO Daimi Komitesi, Eylül 1979'da örgütün feshedildiğini duyurdu.
1981- Tiyatro ve sinema sanatçısı Cahide Sonku 65 yaşında öldü.
1992- Güney Afrika'da siyahlara eşit vatandaşlık hakkı tanıyan; Devlet Başkanı De Klerk tarafından planlanan anayasal reform tasarısı halk oylamasıyla kabul edildi.
1995- Türk sinemasının ünlü oyuncularından Sadri Alışık 70 yaşında öldü.

19 MART
1866- Osmanlı Hükümeti, Süveyş Kanalı'nın açılması konusunda izin verdi.
1877- Osmanlı devletinin ilk Mebusan Meclisi toplandı.
1883- Amerikalı ayakkabı ustası Jan E. Matzeliger, bir seferde tüm ayakkabıyı imal eden ilk makineyi icat ederek, ayakkabı sanayisinde devrim yaptı.
1920- Mustafa Kemal, Ankara'da bir meclis toplanması amacıyla genelge yayımladı.
1940- Türkiye'de ilk ebe okulu ve ilk doğum kliniğini açan askeri hekim Prof. Besim Ömer Paşa (Akalın), Ankara'da öldü.
1945- Sovyetler Birliği, bir nota ile 1925 tarihli Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Paktı'nı yenilemeyeceğini bildirdi.
1965- Merzifon'un Çeltek Linyit İşletmesindeki grizu patlamasında 69 işçi öldü, 58 işçi yaralandı.
1971- CHP Kocaeli Milletvekili Prof. Dr. Nihat Erim, partisinden istifa etti ve başbakanlığa atandı.
1975- Tarihe 1. Milliyetçi Cephe Hükümeti (1. MC) olarak geçen, dört sağ partiden (AP, MSP, MHP, CGP) oluşan koalisyon iş başına geldi.
1980- Tiyatro yazarı, çevirmen Bedrettin Tuncel 70 yaşında öldü.
1981- Ankara'da bir inzibat erini öldürdüğü iddiasıyla yargılanan Erdal Eren, ölüm cezasına çarptırıldı. Eren'in infazı, 18 yaşından küçük olduğuna ilişkin kemik raporu nedeniyle tartışmalara yol açtı.
1986- Ankara Film Şenliği'nin ''İlk Filmler'' yarışmasında, Orhan Oğuz'un yönettiği ''Her Şeye Rağmen'' birinci oldu.
1998- Gazeteci Metin Göktepe'nin öldürülmesi davasında, 5 polis, ''Kastı aşan adam öldürme'' suçundan 7 yıl 6'şar ay hapis cezasına çarptırıldı, 6 polis beraat etti.
1999- Ankara DGM Başsavcılığı, Fethullah Gülen hakkında, anayasal düzeni değiştirmeye çalıştığı gerekçesiyle soruşturma açtı.
2001- Türkiye'yi AB üyeliğine taşıyacak Ulusal Program, Bakanlar Kurulunca onaylandı.
2003- ABD askerleri Irak-Kuveyt sınırındaki askerden arındırılmış bölgeye girdi. ABD uçakları da Irak'ın batısını bombalamaya başladı.

20 MART
1653- Osmanlı tarihinde ilk bütçeyi yapmakla tanınan Sadrazam Tarhoncu Ahmet Paşa, bundan rahatsızlık duyanların padişaha şikayeti sonucu öldürüldü.
1727- Bilim adamı Isaac Newton öldü.
1792- Fransa Milli Meclisi, giyotinle idamı onayladı. Adını, mucidi Fransız doktor Joseph Ignace Guillotin'den alan giyotin, ilk kez 25 Nisan 1792'de kullanıldı.
1918- Türk Kadını Dershanesi açıldı. Dershanede yabancı dil, Türkçe ve müzik dersleri ile konferanslar verildi.
1930- Ressam Hoca Ali Rıza 47 yaşında öldü.
1933- Nazilerin ilk toplama kampı, Münih yakınlarında açıldı.
1945- Adana-Ceyhan'da meydana gelen 6.0 büyüklüğündeki deprem 39 can aldı, 328 ev yıkıldı.
1956- Fransa, Tunus'un bağımsızlığını tanıdı. Tunus'un ilk Devlet Başkanı Habib Burgiba oldu.
1967- Kıbrıs Türk Toplumu Lideri Rauf Denktaş, üç yıldır ayrı kaldığı adaya dönme kararı aldı.
1971- Atatürk'ün yakın arkadaşı, Anadolu Ajansının şirketleştiği 1 Mart 1925'te kurucuları arasında yer alan ünlü gazeteci Falih Rıfkı Atay 77 yaşında İstanbul'da öldü.
1976- Agatha Christie'nin ''Şark Ekspresi'nde Cinayet'' romanına da konu olan ünlü ''Orient Express'', 70 yolcusuyla İstanbul'a geldi.
1981- ''Otello'', ''Hamlet'' oyunlarındaki rolleriyle tanınan; Türk tiyatrosunun kurucularından, oyuncu Ertuğrul Sadi Tek öldü. Sadi Tek, 1897'de İstanbul'da doğmuştu.
1981- Arjantin'in eski başkanı İsabel Peron, rüşvet suçundan
8 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
1996- İngiltere'de hükümet, ''deli dana'' hastalığının insanlara da bulaştığını açıkladı.
1998- Terör örgütünün elebaşılarından Şemdin Sakık ve kardeşi, Irak'ın kuzeyinde Barzani kuvvetlerine teslim oldu.
2003- ABD'nin Irak operasyonu Bağdat'ın bombalanmasıyla başladı.
2005- Mersin'de Metropol miting alanında yapılan Nevruz kutlamalarının ardından Türk bayrağını yere atıp yakma girişiminde bulunuldu. Olay yurtta infiale yol açtı.
2007- Irak'ta, Saddam döneminin devlet başkanı yardımcısı Taha Yasin Ramazan, 2003'te başlayan Irak savaşının yıl dönümünde asılarak idam edildi.

21 MART
1590- İran ile İstanbul Anlaşması imzalandı.
1914- Başyazarı Nigar Hanım olan ''Kadınlık'' adlı dergi, haftalık olarak yayımlanmaya başladı.
1937- Tunceli'de ''Dersim İsyanı'' başladı. Olaylar 22 Ekime kadar süren harekatlarla denetim altına alındı.
1939- Kurtuluş Savaşı komutanlarından Korgeneral Ali Hikmet Ayerdem öldü.
1942- Şair ve oyun yazarı Hüseyin Suat Yalçın öldü.
1952- 950 grostonluk Galatasaray şilebi, Karadeniz'de Kefken açıklarında battı, on beş kişilik mürettebattan kurtulan olmadı.
1956- İlk kadın milletvekillerinden Satı Çırpan (Satı Kadın) Ankara'nın Kazan köyünde öldü.
1958- Sinema ve dublaj sanatçısı Ferdi Tayfur 54 yaşında öldü.
1971- CHP'nin hükümeti destekleme kararı alması üzerine, Genel Sekreter Bülent Ecevit istifa etti.
1973- Halk ozanı Aşık Veysel Şatıroğlu, Sivas'ın Sivrialan köyünde öldü.
1990- Elazığ'ın Palu ilçesi yakınlarında yolu kesen teröristler, bir araçtan indirdikleri dokuz mühendisi öldürdü.
1991- Ankara'nın eski belediye başkanlarından, mimar, yazar Vedat Dalokay (64) ile eşi, trafik kazasında öldü.
1995- Nevruz Bayramı ilk kez ''resmen'' kutlandı.
1995- Türk Silahlı Kuvvetleri, 35 bin personelin katılımıyla Irak'ın kuzeyinde harekat başlattı.
2007- Dünyanın düşük maliyetli ve özel girişime ait ilk roketi Falcon 1 (Şahin 1) uzaya gönderildi.

22 MART
1829- Yunan devletinin kuruluşuna ilişkin protokol, Londra'da düzenlenen konferansta Avrupa devletleri elçilerince imzalandı.
1945- Mısır, Suriye, Lübnan, Ürdün, Suudi Arabistan, Irak ve Yemen, Kahire'de Arap Birliği'ni kurdular.
1963- Yassıada duruşmalarında anayasayı ihlal suçundan idama mahkum edilen, ancak cezası yaş haddinden müebbete çevrilen eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, adli tıbbın verdiği rahatsızlığına ilişkin rapor üzerine, 22 Mart'ta Kayseri Cezaevinden tahliye edildi ve bir gün sonra Ankara'da büyük bir kalabalık tarafından karşılandı. Bayar'ın serbest bırakılması tepkilere yol açınca, cezasının ertelenmesine ilişkin karar, 28 Mart'ta kaldırıldı.
Gözaltına alınması üzerine Bayar, 30 Mart'ta başladığı açlık grevini 3 Nisan'da bıraktı.

1968- Paris'te, Nanterre Üniversitesinde, ABD'nin Vietnam'da yürüttüğü savaşa karşı çıkan ve eğitimde reform yapılmasını isteyen öğrenciler, Daniel Cohn-Bendit'in liderliğinde üniversitenin birinci amfisini işgal ederek ''68 Olayları''nı başlattılar.
1993- Yazar Semiha Ayverdi 87 yaşında öldü.
1995- Irak'ın kuzeyindeki harekatta üç bin terör örgütü mensubu çembere alındı, 200'ü öldürüldü, sekiz er şehit oldu, on bir er yaralandı. 23 Mart'ta ise Haftanin kuşatıldı. 89 terörist daha ölü ele geçirildi.
2001- Diyarbakır DGM'de beş yıldır süren ''Yüksekova Çetesi'' davasında 15 sanığa üç ile otuz yıl arasında değişen hapis cezaları verildi.
2001- Atatürk'ün manevi kızı, ilk kadın pilot Sabiha Gökçen, Ankara'da 88 yaşında öldü. Gökçen, 21 Mart 1913'te Bursa'da doğdu.
2003- Hakkında üç ayrı gıyabi tutuklama kararı bulunan iş adamı Halil Bezmen cezaevine konuldu. Bezmen 4 Nisan'da tahliye edildi.
2003- Opera sanatçısı Suna Korad vefat etti.
2006- İspanya'da ETA kalıcı ateşkes ilan etti. Otuz sekiz yıllık terör eylemlerine son veren bu tarihi açıklama, 24 Mart'ta yürürlüğe girdi. İspanya Başbakanı da 29 Haziran'da ETA ile diyalog başlattı.
2007- İş adamı Kadir Has, İstanbul'da vefat etti.

23 MART
1781- Uranüs gezegeni keşfedildi.
1791- Hollandalı kadın hakları savunucusu Etta Palm, ''Gerçeğin Dostları Konfederasyonu'' olarak bilinen kadın kulüplerini kurdu.
1876- Ünlü Türk düşünürü Ziya Gökalp, Diyarbakır'da doğdu.
1921- Yunan birlikleri, Uşak ve Bursa üzerinden Afyon ve Eskişehir'e doğru iki koldan taarruz başlattı.
1931- Türk çocuklarının ilk öğrenimlerini Türk okullarında yapmalarını zorunlu kılan kanun kabul edildi.
1933- Alman Milli Meclisi Reichstag, Adolf Hitler'e kararnamelerle ülkeyi yönetme yetkisi verdi.
1972- Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay; Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkında verilen idam cezalarını onayladı. CHP, 25 Mart'ta idam kararlarının iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Ankara 1 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesi, idamların infazını kararlaştırdı.
1973- Tiyatro ve sinema sanatçısı Şevkiye May 58 yaşında öldü.
1974- Hükümet, Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan'ın İmralı adasındaki mezarlarının başka bir yere taşınabilmesine izin verdi.
1992- Şırnak'ın Cizre ilçesinde çıkan olaylarda, güvenlik güçleri ile göstericiler arasındaki çatışmaları izleyen Sabah gazetesi muhabiri İzzet Kezer, başından vurularak öldü.
1995- Sanat tarihçisi Prof. Cevad Mahmut Altar 93 yaşında öldü.
1998- Bakanlar Kurulunda irticayla mücadelede alınması gereken önlemleri içeren yasa tasarılarının büyük bölümü imzalandı.
2001- NATO, Kosova Savaşı'nda ''seyreltilmiş uranyum'' mermisi kullandığını itiraf etti.
2004- Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce yürütülen''Şehitler Coğrafyası'' projesi kapsamında yapılan araştırmalarsonucu, Gelibolu Yarımadası'nda iki bin askerin gömüldüğü gerçekşehitlik bulundu.

(AA)