Türkiye'nin referandum macerası

Anayasa Mahkemesi'nin kararının ardından, cumhurbaşkanını halkın seçmesine ilişkin düzenlemenin de yer aldığı anayasa değişikliği paketi için yapılacak referandum, Türkiye'nin 5'nci referandumu olacak.

Referandum kavramı Türk hukuk sistemine 1961 Anayasası ile girerken bugüne kadar 1961 ve 1982'de anayasalar için, 1987'de siyasal yasakların kaldırılması ve 1988'de de yerel seçimlerin 1 yıl öne alınması konularında referanduma gidildi. 2001 yılında, yine Anayasa değişikliği ile gündeme gelen referandum tartışmaları, 34 maddelik anayasa değişikliği paketinde milletvekillerinin özlük haklarını düzenleyen 86. maddeyle ilgili yeni bir düzenlemenin yapılması ile rafa kaldırıldı.

Anayasa Mahkemesi'nin, cumhurbaşkanını halkın seçmesine yönelik değişikliğin de yer aldığı anayasa değişikliği paketiyle ilgili verdiği karar, referandum tartışmalarını yeniden başlattı. ANKA'nın derlemelerine göre ise referandum kavramı Türk hukuk sistemine 1961 anayasası ile girerken bugüne kadar da 4 kez referandum sandığı kuruldu.

İLK REFERANDUM 1961 ANAYASASI İÇİN

Referandum ilk olarak 27 Mayıs 1960 ihtilalinin ardından oluşturulan Kurucu Meclis tarafından hazırlanan 1961 anayasası için yapıldı. Cumhuriyet tarihinin ilk referandumunda ise 1961 anayasasına halkın yüzde 38,3'ü hayır, yüzde 61,7'si de evet oyu kullandı.

İkinci referandumun konusu da yine anayasa oldu. 1980 ihtilalinin ardından 1982 anayasası için 7 Kasım 1982'de yapılan referandumda ise halkın yüzde 91.37'si anayasanın lehinde oy kullandı. Sonuçların açıklanmasıyla da 1982 anayasası 9 Kasım 1982'de yürürlüğe girdi.

Türkiye'de 3'ncü referandum ise 1982 Anayasası'nın Geçici 4'ncü maddesi ile getirilen 5 ve 10 yıllık siyasi yasakların kalkıp kalkmaması konusunda yapıldı. 6 Eylül 1987'de yapılan referanduma 24 milyon 436 bin 821 seçmen katıldı. Geçerli oyun 23 milyon 347 bin 856 oydan 11 milyon 711 bin 461'i (evet), 11 milyon 636 bin 395'i (hayır) oyu kullandı. Böylece, Geçici 4. madde yürürlükten kalktı ve yasaklı siyasiler yeniden politikaya döndü.

Dördüncü kez kurulan referandum sandığının konusu ise bu kez yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması oldu. 25 Eylül 1988'de yapılan referandumda ise seçmenin yüzde 65'i hayır, yüzde 35'i evet oyu kullandı. Yerel seçimlerin erkene alınması için Anayasa'nın 127'nci maddesindeki değişiklik de kabul edilmemiş oldu.

REFERANDUM TARTIŞMALARI 2001'DE DE YAŞANDI

Anayasa değişikliği paketi ve cumhurbaşkanlığı seçimine yönelik tartışmalarla birlikte gündeme gelen referandum 2001 yılında da yine siyasetin en önemli gündem maddeleri arasındaydı. 1982 Anayasası'nın 32 maddesinde değişiklik öngören yasa, 3 Ekim 2001 tarihinde TBMM'de kabul edilirken, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer de, yasanın 33 maddesini onayladı ancak milletvekili ödenek ve yolluklarını düzenleyen 27'nci maddesini referanduma götürme kararı aldı.

Çankaya ile dönemin hükümetini ve Meclis'i karşı karşıya getiren referandum tartışması da işte bu kararla birlikte başladı. Sezer'in tavrını 57'nci hükümetin Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk, "Cumhurbaşkanının iradesi Meclis iradesinin önüne geçmiştir" şeklinde değerlendirdi. Çankaya ile hükümet ilişkilerini geren referandum tartışmaları ise hükümetin milletvekillerinin özlük haklarını düzenleyen 86'ncı maddesi ile ilgili yeni bir teklif hazırlaması ve bu teklifin de 21 Kasım 2001'de yasalaşmasıyla son buldu. Yasa'nın Resmi Gazete'de yayımlanmasıyla Sezer'in önceki değişiklik metnini referanduma götürme kararının gerekçesi ortadan kalkmış oldu, referandum süreci de durdu.