|
Kör kuruşun kıymeti
Gündemin yoğunluğundan olsa gerek İstikrar Enstitüsü Başkanı Serdengeçti'nin 1 kuruşun kullanımı ile ilgili açıklama ve tavsiyeleri; kurun ve faizin arasına karıştı.
Madeni para kullanma alışkanlığının önündeki en büyük engelin yüksek enflasyon olduğunu artık hepimiz biliyoruz. Düşen enflasyonla birlikte emisyon hacmindeki artış, madeni paranın emisyona oranındaki gelişme, bunun yaşanılan ispatı.
Çarşıda, pazarda elimizden gelip geçen 1 YTL'ler ve 50 YKr'ler Hazine'nin madeni paradan elde ettiği gelirle elde etmesi gereken gelir arasındaki fark konusunda tereddüt uyandırıyor. Bir hesaplayabilen olursa farkı hem bütçe gelirlerine hem de transfer kaleminden "doğrudan gelir desteği" ödeneğine eklememizde bir sakınca bulunmamakta.
Doğrudan gelir desteği sadece tarım kesimine mi yapılır?
Küçük imalatçının da desteğe ihtiyacı var. Bunun tornacısı, tesviyecisi var. Kalıpçısı, baskıcısı, parlatıcısı var. Lojistik hizmeti verenleri de dikkate alırsak istihdam verilerinde bir sıçrama bile yaratabilir.
Daha mikro bir analizde, bütçe harcamalarından bir birimin yarattığı istihdamla bir birimlik madeni para gelir farkının etkisi karşılaştırılabilinir. İddia ediyorum ki, ikincisi uzak ara baskın çıkacaktır.
Şimdi işin en ufağına geri dönelim.
Para hem bir değişim aracı hem de bir değer ölçüsüdür. Para birimlerinin, Merkez Bankacılar kupür der, kullanımındaki yaygınlık, bu ikisinin örtüşmesinde yatar. Eğer mal ve hizmet fiyatları 1 kuruşun katları olarak etiketlenmiyorsa kullanımında artış beklemek yanlış olacaktır.
Çocukluğumdan hatırladığım satın alma gücü olan en küçük kupür, ortası delik 2.5 kuruş idi. Onunla da simitçilerin sattığı kuru halka ancak alınırdı. Bakır 1 kuruşları Maliye'ye vergi yatırdığınızda Merkez Bankası'nda hesap kapattığınızda, görebilirdiniz.
Gençliğimde 1 kuruşla Mülkiye son sınıfta Profesör Ahmet Demir'in Türkiye Ekonomisi derslerinde yeniden karşılaştım. Rahmetli hocamız dersine girenlere çil çil 1 kuruşlar dağıtırdı. 70'lerin son yıllarının gergin ortamında ciddi bir fantezi.
Sebzeyi, meyveyi pazardan almayı severim. Balıkçılık ve doğa tutkusu nedeniyle de kırsal kesimde çok dolaşırım. Buralarda kart çalışmaz, nakit geçer.
Son üç senede pazar etiketlerinde en önemli gelişme 1 Lira'nin 50 kuruşun katları olarak ifade edilen fiyatların önce 25 kuruşun, bu yaz da, 10 kuruşun katları olarak belirlenmesi oldu. Henüz 5 kuruş aşamasına gelemedik.
Köy kahvesine uğrayıp çay içtiğimiz, açlık bastırmaya köy bakkalından bisküvit, meyve suyu taklidi içecek aldığımız da olur. Oralarda da değer belirleme ölçüsü 5 kuruştur.
Şehir bakkallarının çoğu kredi kartı kabul etse dahi, 1 kuruşla yazılan etiket görmezsiniz.
Nakit paranın en çok kullanıldığı ekmek, gazete ve sigaranın fiyatı da 5 kuruşun katları olarak raflarda yerini alıyor.
Peki 1 kuruşa nerede rastlayacağız?
Zincir marketlerde.
Onların da büyük ve ulusalları, gelir düzeyi yüksek semtleri tercih ederler. Bu semtlerde genellikle karı koca çalışılır.
Alışverişlerde kredi kartı kullanılır. Nakit veripde para üstünde 1 kuruşu ödemem diyen market kasiyerine daha denk gelmedim.
Hane geliri düşük semtlerde kadınlar çalışmaz. Evin idaresinden sorumludurlar. Piyasa yerel gıda zincirlerinin hakimiyetindedir. Onlar da büyüklerle rekabet nedeniyle fiyatlarını 1 kuruşun katları olarak belirlerler.
Çalışmayan ev hanımının o gelir düzeyinde kredi kartı da olmaz. Kocası eğer bakkala borç yazdırmıyorsa sabah evden çıkarken evin çocukların ihtiyaçları için günlük harçlık bırakır. Asgari ücretten maaş aldığınızı, 4-5 boğazı doyurmak için bırakılan harçlığın değerini düşünsenize.
Bunu ekonomistler marjinal fayda kavramı ile açıklamaya çalışır. Farksızlık eğrileri falan çizerler.
Halk arasında asgari ücretten maaş alan kocadan harçlık alıp tencere kaynatmak "kör kuruşun bereketi" olarak bilinir. Herkes alacağına şahindir. Kimse kimsede kuruşunu bırakmaz. Nerede o lüks?
O zaman yazdıklarımızı bir özetleyelim de hem eksik bilenlere hap gibi sunalım hem de, belki günün birinde yine lazım olur, 6 sıfır operasyonunu yönetirken edindiğimiz tecrübeleri kağıda dökelim.
Ekmek, gazete, sigara, şişe suyu, gazlı meşrubat fiyatları 1 kuruşlu küsürat taşımadan 1 kuruşun kullanımı zamana yayılacaktır.
Kullanımın yaygınlaşması hem hane halkı gelirlerinin yükselmesine hem de gıda ve temel ihtiyaçlar sektöründe kayıtlı kesimin kayıt dışına açık kesime galebe çalmasına bağlıdır.
Vatandaş parayı bir bulsa kuruşuna kadar harcar mı, harcamaz mı bir görelim bakalım.
|
