Borsayı 9 milyar dolarla kaptırdık Ya da yabancı kazandı yerli kaybetti

Yazıyı planlarken böyle bir başlık amaçlanmamıştı. Ama sonuç buraya çıktı. Amacımız "yerli yatırımcı davranışı"nın irdelenmesiydi. CNBC-e'de Yar.Doç.Dr. Hasan Baklacı'yla yatırımcı davranışları üzerinde konuştuk. Bildiğimiz bir gerçeği, yatırımcı davranışlarını irdeleyen bir öğretim üyesi olarak bir kez daha vurguladı. Yerli kişisel yatırımcıların birilerinin, ki bu çoğu zaman yabancılardı, peşinden gitme eğilimin yüksek olduğunu, kısa vadeli davrandığını, bağımsız, analizci, profesyonel danışmanlık hizmeti alanların sayısının azlığını belirtti. Program olayın üzerinde yeniden düşünme fırsatı verdi.

Yerli yabancı farkı
Ortaya çıkan sonuç, zaten yerli yatırımcıların genellikle yanlış hareket ettiğini ve borsadan büyük zararla çıktığını gösteriyor.
* İstanbul Borsası'nda yapılan halka arzların toplamı yaklaşık 26 milyar dolar. Yabancı yatırımcılar sermaye hareketlerinin serbest bırakıldığı 1989 yılından itibaren Türkiye piyasasına yatırım yapıyorlar. Bu yatırımlar da Merkez Bankası'nın her ay açıkladığı ödemeler dengesi verilerinde net bazda, yani yaptıkları alımlar ile satımlar netleştirilerek yayımlanıyor. Yukarıdaki tabloda yer aldığı gibi, eylül sonu itibariyle yabancıların net hisse senedi yatırımı 17 yılda 9 milyar 158 milyon dolar olmuş. Tabii arada yaptıkları satışlarla geri çıkardıkları paralar bu tutardan düşülmüş durumda.
* Buna karşılık yabancıların ellerinde tuttuğu hisse senetlerinin değeri eylül sonu itibariyle 26 milyar 344 milyon dolar. Aradaki 17 milyar 186 milyon dolarlık fark henüz realize edilmemiş olsa bile, yabancıların kârını oluşturuyor.
* Yine yukarıdaki tabloda yer alıyor. Yabancılar 1989 yılında girdikleri Türkiye piyasasına net bazda 9 milyar dolar yatırım yapmışken 17 yıl sonra borsanın yüzde 65.78'ine hakim olmuşlar. Bu rakam gelişmiş Batı ülkelerinde bir büyük şirketi ele geçirmeye bile yetmiyor. Türkiye piyasasında kolay hakimiyet sağlamalarında şirketlerin halka açıklık oranlarının düşük olmasının payı büyük. Uzun süre yüzde 25 dolayında olan ortalama halka açıklık son dönemde yüzde 30.5'e yükseldi.
* Yabancıların küçük rakamlarla İstanbul Borsası'na hakim duruma gelmelerinde yerli yatırımcıların hataları da çok etkili. Kitlesel anlamda belirli bir stratejileri olmadı. Çok kısa vadeli davrandılar. Ucuzken alıp bekleyip fiyat yükseldiğinde satmasını beceremediler. Yabancılar bunu yaparken yerliler aksi yönde hareket ettiler. Son büyük yükselişe kadar trene hep sonradan bindiler. Bilinmesi gereken zamanlarda da trenden indiler. Son borsa canlanmasına ise treni kaçırdıkları ve piyasaya güven duymadıkları için, katılmadılar. Bu nedenle piyasadaki payları tarihi düşük düzeyler olan % 35'lere indi.
* Yerli yatırımcıların hatalı davranışlarının sonucu büyük zararları oldu. Halka arzedilen 26 milyar dolarlık hisse senedinden kategorik olarak yabancıların alımları dışındaki hisseleri aldılar. Bunun da rakamını eylül sonu verilerine göre 16 milyar 842 milyon dolar olarak hesapladık. Buna karşılık yerli yatırımcıların eylül sonu portföy büyüklüğü 13 milyar 390 milyon dolar. Zararları ise 3 milyar 452 milyon dolar. Yabancıların yüksek kâr ettikleri borsadan yerliler zarar etti. Bir yerde yerliler yabancılara karşı kendi sahalarında mağlup oldu.

Ders çıkardılar
Bu tabloyu yataran en büyük etken yerlilerin borsa yatırım kültürlerinin yeni oluşmaya başlaması. Ama gelinen amaşadan da gerekli dersler çıkarılmış gibi. Son büyük yükselişteki davranışları bunu gösteriyor.
Artık yabancıların peşinden giden değil, onlar gibi hareket eden, daha uzun vadeli davranabilen yerliler de, borsadan yabancılar kadar kazanabilir.

Sonuç
"Deneyim, yavaşça ve hataların maliyetine göre öğretir" James Froude