 |  |
 |
|
Yorum sizin
Yüz yıl kadar önce bir kimyacı, içinde hidrojen oksijen karışımı bulunan bir kaba dikkatle platin bir tel daldırıyordu.
Sonuç olağanüstüydü. Kabın içi su buharı ile doluyordu. Sıcaklık, basınç değişmediği halde binlerce yıl süreceği "hesaplanan" hidrojen-oksijen tepkimesi bir iki saniyede gerçekleşti.
Hepsi bu değildi. İki gazın bir anda birleşmesine neden olan platin tel hiçbir değişikliğe uğramamıştı, ne görünüşü, ne kimyası ne de ağırlığı... Bu bilim adamı, bir sihirbaz değil, Alman kimyacı Döbereiner'di.
Gözlemlediği olaya bugün kataliz adı verilmektedir.
Kaplumbağaları yıldırım gibi hızlandırabilen maddelere katalizör denir.
Katalizörler, katı ya da toz metaller, çeşitli elementlerin oksitleri, tuzlar, bazlar olabilir. Saf veya karışık olarak kullanılabilirler.
Mesela katalizörsüz amonyak üretimi çok düşüktür. Ama örneğin sıradan bir metalik demir, alüminyum veya potasyum oksitleri eşit oranda karıştırılarak tepkimeye sokulduğunda, tepkime önemli ölçüde hızlanır.
20. yy kimyası görülmemiş ilerlemesini katalizör kullanımına borçludur. Bundan başka hayvan ve bitki organizmalarındaki yaşamsal işlemler enzim adı verilen özel katalizörlerin sayesinde oluşur. Tüm canlı ve cansız doğa kimyası böyle harika ivmelendiricilerin alanıdır.
Peki, platin yerine bakır, alüminyum ya da demir tel alsaydık yine aynı şey olur muydu? Hayır. Çünkü, hidrojen ve oksijen sadece platin çubuğa ilgi göstermektedir.
Bir katalizör, bir tepkimeye çok ilgi gösterirken, başka bir tepkimeye hiç ilgi göstermeyebilir. Ama örneğin alüminyum oksit gibi, organik veya anorganik maddelerin girdiği düzinelerce tepkimeyi etkileyebilen katalizörler de vardır.
Farklı katalizörler, aynı madde karışımlarını farklı tepkimelere de sürükleyebilirler.
Bir başka kataliz türü daha vardır. Karşı-kataliz veya karşı-katalizörler.
Bilim adamları onlara, "engelleyiciler" (inhibitör) derler. Görevleri hızlı kimyasal tepkimeleri yavaşlatmaktır.
Not: Bu hikaye, TÜBİTAK'tan yayınlanan 107 Kimya Öyküsü (L. Viasov-D. Trifanov) adlı kitaptan alınmıştır.
Alın bu hikayeyi, ister AB sürecine, ister bambaşka süreçlere adapte edin. Katalizörlerle anti-katalizörleri tefrik edin.
|
