Çocuklara para nasıl öğretilir?

Şimdiki çocuklar harika. Onlara param yok dediğinizde "Bankamatikten alsana" diyorlar. Hatta dolardan, eurodan bahsediyorlar. Borsa konusunda bilgisi olanlar bile var. Çocuklara parayı anlatmak gerekiyor. Anlatmak gerekiyor ki ilerde ne emekle kazanılan paranın her şeye muktedir olduğunu sansınlar, ne de değersiz olduğuna inansınlar.

PARA NEDİR?
Biz ne yaparsak yapalım çocuklarda paranın ne olduğuna ilişkin bir kavram oluşacaktır. Biz öğretmesek de bütün gün TV'deki reklamlarda ve programlarda alınması gerekli ve zevk verici olan şeyleri alabilmeleri için gerekli şeyin para olduğunu öğreniyorlar. Para kazanmanın önemini yarışmalarda sunulan miktarlardan, örnek olabilecek çeşitli kişilerin kazandıkları söylenen paralardan biliyorlar. Hepsini bir yana bırakın, okulda arkadaşları ona parayı anlatacaktır. Yani 'para mutluluk getirmez' desek de, onlar paranın her şey olduğu ve herşeyi satın alabileceği öğretilen bir kuşak olarak yetişiyorlar. Paranın genel olarak anlamını, küçük yaşlarda öğrenseler de, paranın değeri konusundaki düşünceleri gelişim dönemlerine bağlıdır. Küçük yaşlardan başlayarak, isteklerinin alınabilmesi için para gerektiğini öğrenen çocuk, okul öncesi dönemde paranın miktarını anlamaz. Onun için bir lira, bin lira gibi kavramlar yoktur. Anne ve babalarının yanlarında olamamalarını "para kazanmamız gerek" şeklinde açıklamalarından hoşlanmazlar.

DOĞRU SÖYLENMELİ
Ancak aileler genellikle bu söyleme "kazanalım ki, senin istediğin oyuncağı alabilelim" şeklinde devam ederler. Çocuk oyuncağı ister ve ona göre oyuncak alınınca para kazanmaya gerek kalmaz. Bu nedenle, işe gitmenin anne babanın yapması gereken ve onların istediği bir iş olduğunu söylemek daha doğru olur. Yoksa her işe gittiğinizde ona bir şey almanız gerektiğini düşünür. Benzer şekilde ailelerin sık yaptıkları yanlışlardan biri, bir şey isteyen çocuğu geri çevirmek için "param yok" demektir. Bu bazen gerçek olabilir. Yani çocuğunuzun istediği şeyi, sizde doğru buluyor, almak istiyor ama maddi sıkıntı nedeniyle yapamıyor olabilirsiniz. O zaman çocuğa bazı şeyleri almak için para olması gerektiği yaşına uygun şekilde anlatılabilir. Ama eğer alınması gereken şeyi almak istemiyor, uygun bulmuyorsanız doğruyu söylemeniz gerekir. O zaman çocuk istediği herşeyin alınmayacağını öğrenir. Diğer şekilde isteğinin haklı olduğunu sanan çocuk, ailesinin parası olduğunda ona kavuşacağını düşünür. Ona parayı anlatın. Yaşı büyüdükçe paranın miktarını öğretin. Alışverişlerde bazı ödemeleri onu yapmasına, para üstünü alarak size vermesine izin verin. Evde birlikte oynadığınız oyunlarda alışveriş oyunları, para verip, karşılığında mal alma ve para üstü alma gibi kavramların yanısıra başka kavramların öğrenilmesine de yardımcı olacaktır. Böylece çocuk bir şey alabilmesi için, bedel ödemesi gerektiğini ve eğer o bedeli ödeyemiyorsa, tercih yapması ya da vazgeçmesi gerektiğini öğrenecektir.

HARÇLIK VERİN
Hangimiz hatırlamaz bayram harçlıklarını. Hani cicili bicili giyinip, el öpmeye giderdik. Mendilin arasına konulmuş olan bayram harçlıklarını sayar, kiminkinin daha çok olduğunu anlamaya çalışırdık. Kimimiz onları özenle biriktirir, kimimiz ise uzun zamandır almayı istediğimiz şeye harcardık. Bir kısmımız ise daha alır almaz, gereksiz şeylerle tüketir, sonra kendimize kızardık. Bizim kumbaralarımız vardı. Onları madeni paralarla doldurmanın ve bankada annemle açtırırıp, sayılırken duyduğum zevki ve gururu hala hatırlıyorum. Artık ne kumbara kaldı ne de bayram harçlığı. Bayram harçlığı olmasa da çocuklara yaşlarına göre günlük, haftalık ya da aylık harçlık vermek onlara parayı ve idaresini öğretir. Bir çok okulda harçlık yasak. Bu sadece okul için geçerli. Siz yine de verin. Küçük çocuklara günlük, büyüdükçe ve öğrendikçe haftalık ve aylık. Böylece o gün harcayabilecekleri para miktarını öğrenirler. Büyük birşey istediklerinde, onların harçlıklarını biriktirerek katkıda bulunmalarını sağlamak ise değer öğrenmeleri için iyi bir yoldur. Kendilerine ait paraları olması, zarar verdiklerinde birikimlerinden karşılamaları ya da harçlıklarından keserek ödemeleri eğitim olacaktır. Yapılan şeyin bedeli olduğunu böylece anlayacaklar ve zarar verme konusunda dikkatli olacaklardır. Oysa kırdıkları bir şey için bağırmanızın, sokağa çıkarmamanızın acısı hemen unutulur. (Dövmekten bahsetmiyorum, çünkü her koşulda anlamsız ve gereksiz olduğunu tüm erişkinler öğrenmiştir diye düşünüyorum.)

NE AZ NE DE FAZLA
Seçilen harçlık miktarı mutlaka yaşına uygun olmalıdır, ne az ne fazla. Bunu hesaplamak çok zor değil. Yaşını, koşullarını ve gereksinimlerini düşünün yeter. Doğru hesap yaptıysanız, ek para vermemeniz gerekir. Bu denli para ile iç içe olan çocukların, bankaların ve diğer kişilerin karşılıksız para vermediklerini öğrenmek zorundalar. Kredi kartı kullanmanın, parasız alışveriş olmadığı da onlara anlatılmalı. Bunu anlatabilmek için galiba önce ailelerin kredi kartları konusunda kendilerini eğitmeleri gerekiyor, ne dersiniz?