Tüpraş'ın satışı niye mutsuz ediyor?

Tüpraş'a 1.3 milyar dolar az mı çok mu? Tartışma sürüyor. Gerçekler, Zorlu ve ortağının yatıracağı parayı, ancak onlarca yıl sonra geri alabileceğini gösteriyor

Tüpraş satıldığı için mutlu olan pek yok. Üzülen ise çok. Kamuya ait bir şirketin ucuza kapatıldığı düşünülüyor. Ben farklı konumdayım. Neden mi? İşte birkaç gerekçe:

* Koç Grubu, Öztürk Ailesi'yle birlikte akaryakıt dağıtım şirketi OPET'in sahibi. Yani sektörün içinde. Sabancı ise aylarca Tüpraş'la ilgilendi. Raporlar düzenledi. Shell ve BP yıllardır bu ülkede. Petrol Ofisi orada. Hiç biri ihaleye girmediyse, "Birilerine sağlanmış büyük bir avantaj yok" demektir.

TAM REKABET 2005'TE
* Tablodan görüleceği gibi Tüpraş, 1992 yılından bu yana sadece (1994-1995-1996 ve 1997) yıllarında zarar etti. Tüpraş yönetimi, yıllarda akaryakıt ürünlerini maliyetinin altında sattı. Çünkü dönemin hükümeti, topluma şirin gözükmek için emir verdiği için, fiyatlar düşük tutuldu. Tüpraş 4 yıl boyunca 647 milyon dolar zarar etti. Hazine, yaklaşık 400 milyon dolar kurumlar vergisi gelirinden oldu. Kabul etmeliyiz ki 500 bin yatırımcısı olan Tüpraş, irrasyonel emirkomuta zincirinden kurtuldu.

* Son 13 yılda şirket, 857 milyon dolar vergi, 1 milyar 642 milyon dolar net kâr üretmiş. Aslında rakamları 9 yılın toplamı olarak ele almak lazım. (Siyasi tercih nedeniyle zarar ettiği 4 yıl, istisna tutulmalı.) Buna göre, Tüpraş yıllık ortalama 95 milyon dolar kurumlar vergisi ile 182 milyon dolar net kâr üretiyor. En iyi ihtimalle, Zorlu ve ortağı, önümüzdeki 10 yıl içinde (yıllık ortalama 119 milyon dolar üzerinden) 1 milyar 119 milyon dolar temettü geliri alır.

* Tüpraş bugün için tekeldir. Ama 11 ay 13 gün sonra, 1 Ocak 2005'te, tekel konumu bitecek. TBMM'den geçen yeni Petrol Yasası, şu anda piyasada faaliyet gösteren akaryakıt dağıtım şirketlerine, kendi akaryakıt ürünlerini ithal etme ve fiyatını (EPDK'nın kontrol ve düzenlemesi altında) belirleme hakkı veriyor. 2005 yılından itibaren oluşacak yeni piyasada Tüpraş'ın, yıllık 28 milyon ton petrol işlemesi hayal. Yani piyasa payı küçülecek.

* Tüpraş, 2005 yılına hazırlanmak zorunda. Payını kaptırmamak için ya kendi dağıtım şirketini kuracak ya da mevcut dağıtım şirketleriyle anlaşacak. Ancak avantajları da saymakla bitmez. Örneğin İzmit, İzmir, Kırıkkale, Batman'da rafineriye sahip ve büyük depolama imkanları var... Rakipleri şimdilik bu imkandan yoksun.

* 2005 rekabet yılı. Petrol piyasasında kâr marjlarının düşeceğine emin olabiliriz. Dolaysıyla Tüpraş'ın yeni sahiplerinin, yatıracakları 1 milyar 302 milyon doları (Maliyet, faiziyle 1.7 milyar dolara çıkabilir) 15 yılda geri alması sürpriz olur.

TOTAL'İN İLANINA BAK!
* Pek çok kişinin dikkatini çekmiştir. Tüpraş'ın özelleştirildiği gün, Total firması gazetelerin arka kapaklarına tam sayfa bir ilan verdi. İlanda Total'in yurtdışından ithal ettiği dizel tanıtılıyor. Tüpraş'ın sattığı dizel (7 bin ppm maksimum kükürt oranlı motorin) yeni nesil dizel motorlarını öksürtüyor, çevreyi kirletiyor. Total ise maksimum 350 ppm kükürt oranlı ithal dizel satmaya başlıyor. Çevreyi kirletmiyor.

* Pazara çıkan her 100 otomobilin 16'sı dizel motorlu. Tüpraş, kurşunsuz benzin üretimini AB standartlarına çekmek, çevreci ve yeni nesil otomobillere uyumlu dizel üretmek için ihale açmıştı. İhale sonuçlanmadı. Kırıkkale'de gerçekleştirilecek yatırımın miktarı 400 milyon dolar. Yatırım Tüpraş'ın kâr marjlarını, finansman yükü nedeniyle, daraltacak. Yatırımdan vazgeçebilirler. Bu durumda Tüpraş, 2005'de dizel motorin pazarını kaybeder.

* Tüpraş sattığı her litre akaryakıt için, dağıtım şirketinden aldığı

ÖTV, KDV ve diğer vergileri (4.2 milyar dolar) devlete ödemeye devam edecek. Pazar payına göre bu rakam artabilir veya azalabilir. Yani, Tüpraş satıldı diye üzülmenin alemi yok. Kamu, birilerinin Tüpraş'ı ekonomik gerçekler dışında zarara uğratma girişimini durdurabilecek yeteneğe sahip. POAŞ'ın Kurumlar Vergisi üretme kapasitesini yok eden şirket birleşmesinin, Tüpraş'ta yaşanmayacağını düşünüyorum. Ancak POAŞ deneyiminin uluslararası derecelendirme kuruluşu Fitch'in uyarısına yol açtığını da hatırlatalım. Fitch, "Tüpraş eğer kendisini satın alan ve muhtemelen milyar dolar borçlu olacak şirket ile birleşirse, yatırımcılar yıllarca temettü alamaz" demek istiyor.

Tüpraş 12 yılda devlete 857 milyon dolar vergi ödedi
Vergi Net Kar
Yıllar (milyon dolar)
1992 - 70 - 26
1993 - 48 - 30
1994 ----
1995 ----
1996 ----
1997 ----
1998 - 367 - 57
1999 - 504 - 277
2000 - 387 - 222
2001 - 152 - 76
2002 - 114 - 55
2003 - 367 - 190
Toplam= 857 - 1.642

Popülizm nedeniyle benzin fiyatlarının ucuz tutulduğu dönem. Bu dönemde Tüpraş sürekli zarar etti.

Esas
faaliyet --- Bilanço
zararı --- zararı
(Milyon dolar)
1994 - 114 - 49
1995 - 109 - 67
1996 - 233 - 314
1997 - 191 - 204