Bir suçluyu bulduk

Okuyucuların başlığa bakarak günün moda polisiye konularıyla ilgili bir yazı yazdığımızı düşünmeleri mümkün ama gerçek bu değil. Cari işlemler dengesinin "diğer mal ve hizmet gelirleri" altındaki "diğer gelirler" kaleminin 1999 yılında 1998 seviyesine göre keskin bir düşüş göstermesi epeydir kafamızı kurcalıyordu. Geçen hafta DİE yurtdışı müteahhitlik hizmetleri konulu bir anketin sonuçlarını açıkladı. Anket, bu zayıflığın sebeplerine ilişkin şüphelerimizden birinin teyid edilmesini sağladı. Başlıkta kastedilen bu.

Türkiye'nin yaptığı mal ihracatı genellikle yakından takip edilir ve sektörün sorunları temsilcileri tarafından sık sık dile getirilir. Oysa Türkiye'nin cari işlemler gelirlerinin yarısına yakın bir bölümü diğer mal ve hizmet gelirlerinden oluşur. Bu kalemin dağılımına bakıldığında, yine kamuoyunun yakından takip ettiği turizm gelirleri ön planda görünmekle birlikte, aslan payının "diğer gelirler" başlığı altında olduğu görülür. Örneğin, 1998 yılında, toplam 25.8 milyar dolarlık diğer mal ve hizmet gelirlerinin 16.1 milyarını diğer gelirler oluşturuyor. Buna "diğerin diğeri" diyelim.

'Diğerinin diğeri'
Diğerin diğeri kaleminin altında ise navlun ve diğer taşımacılık gelirleri ile diğer ülkelerde yapılan doğrudan yatırımlardan elde edilen gelirler yer alıyor. 1999 yılında doğrudan yatırımlardan elde edilen gelirler 1998'e göre yarıdan fazla düşerek 1.2 milyar dolara inmiş. Ancak bir de "diğer" kalemi var. Ona da "diğerin diğerinin diğeri" diyelim. Bunun 1998'deki büyüklüğü 10.5 milyar dolar iken 1999'da 7.1 milyar dolara düşmüş. Dikkat edilirse, en keskin düşüşler bu son iki kalemde gerçekleşmiş. Ayrıca, bu senenin Ocak-Temmuz verileri, "diğerin diğeri"ni oluşturan gelirlerin 1999'un aynı dönemine göre daha da zayıf olduğunu gösteriyor.

Projeler azaldı
Türk iş adamlarının son yıllarda yurt dışı yatırımlarını ve müteahhitlik çabalarını Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine yönelttiği biliniyor. Ancak, 1998 Ağustos'unda Rusya'da kriz çıkmış ve bu durum yalnızca Rusya'yı değil topluluktaki diğer ülkeleri de olumsuz etkilemişti. Krizin rakamlara yansıması ise daha çok 1999 yılında gerçekleşti. Yapılmış işlerden dolayı hakedilen paraların kriz sonrasında alınamamış olması ve bunun cari işlemler gelirlerini zayıflatmış olması muhtemel. DİE anketinin sonuçlarına bakıldığında, yurtdışında üstlenilen müteahhitlik projelerinin dolar olarak 1999'da önceki yıla göre yüzde 34.6 düştüğü görülüyor. 1999'da üstlenilen işlerde düşüş olması bu yılın cari işlemler gelirlerini de olumsuz etkileyen bir faktör.

Tabii bu işin yalnızca yurt dışı müteahhitlik hizmetleri boyutu. Ancak yine de "diğerin diğeri"ndeki gelişmeleri anlamamıza biraz yardımcı oluyor.