Pazartesi günü açıklanan veriler dış ticaret açığının Ağustos'ta yaklaşık 3 milyar dolar seviyesine ulaştığını gösterdi. Bu seviye önceki aylarda oluşan açık rakamlarından daha yüksek. Bu konunun önemli olduğunu düşünerek temel saptamalarımızı aşağıda sunuyoruz:
* Ağustos'taki 1.9 milyar dolarlık ihracat bu yıl ulaşılan en düşük aylık rakam. İhracattaki zayıflığın arkasında hem TL'nin reel değerlenmesinin hem de iç talebin güçlü oluşunun etkili olduğu söylenebilir.
* İthalat ise Ağustos'ta bu yılın en yüksek düzeyine, 4.9 milyar dolara ulaşmış. Böylece, ihracatın dip noktaya ithalatın ise tepe noktaya ulaşması sonucunda dış ticaret açığının rekor düzeye çıktığını görüyoruz. Bu yılın ilk sekiz ayında ithalat geçen yılın aynı dönemine göre 9.5 milyar dolar artmış. Bu yüzde 38 artışa tekabül ediyor.
* İthalatın 4.9 milyar dolara ulaşması bu konuları yakından takip edenler için çok sürpriz olmadı. Daha önce açıklanmış olan bütçe detaylarında ithalattan alınan KDV rakamının Ağustos'ta sıçrama gösterdiği biliniyordu. Yine bütçe rakamlarına bakarak, Eylül ithalat düzeyinin Ağustos'takine çok yakın çıkacağını söyleyebiliriz. Diğer bir deyişle, ithalatın hız kesmesi beklentisi ilk dokuz ay itibariyle gerçekleşmemiş görünüyor.
* İthalatın mal bazında dağılımına bakıldığında ilginç detaylar var: Örneğin, sadece petrol ve diğer mineral yağlar ve yakıtlar kaleminde bu yılın ilk sekiz ayında 2.6 milyar dolar artış var. Dolayısıyla, petrol fiyatlarının çok yükselmiş olması ithalattaki artışın yaklaşık yüzde 27'sini açıklıyor. Kara taşıtları ithalatı ise Ocak-Ağustos döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 1.5 milyar dolar daha fazla. Bu da toplam ithalattaki artışın yaklaşık yüzde 16'sını açıklıyor.
* Ancak, diğer bazı ürünlerde de artışlar var: Örneğin, ham deri ithalatı yüzde 106, pamuk ve pamuk ipliği ithalatı yüzde 73, demir ve çelik ithalatı ise yüzde 49 artmış. Dolayısıyla, sadece petrol fiyatlarını veya otomobil ithalatını günah keçisi yapmak çok doğru değil. İç talebin canlılığına bağlı olarak ithalat talebi pek çok sektörde yüksek.
Görünen o ki, dış ticaret açığındaki genişleme yılın kalanında da çok fazla hız kesmeyecek: Bir defa Kasım'dayız ve petrol fiyatları hâlâ yüksek. Otomobilde ise 2001'de vergilerin çok artacağı korkusu ile gelecekte yapılacak ithalatın öne çekilmekte olduğunu duyuyoruz. Ekim ayından itibaren ekonominin biraz yavaşladığına ilişkin işaretler var ama bunun ithalata gecikmeli olarak yansıması söz konusu.
Ancak dış ticaret açığı açısından bu yılın manzarasını karartan bazı etkenlerin gelecek yıl değişmesi mümkün: İlk olarak, büyümenin 2001'de daha düşük olmasını bekliyoruz. Otomotivde ithalatın şimdi öne alınması gelecek yıl çok yavaşlayabileceğine işaret ediyor. Petrolün fiyatının beklendiği üzere biraz düşmesi de ithalatı yavaşlatacak. Diğer taraftan, ihracat cephesindeki sıkıntının gelecek yıl da sürmesini bekliyoruz. Avrupa ve ABD ekonomilerinin yavaşlamakta olması ve TL'nin reel olarak değer kazanmaya devam etmesini beklememiz bu tahminin arkasındaki temel nedenler.
