|
 |
 |
 |
 |
|
Mezarda unutulan tarih
Başta Karacaahmet Mezarlığı olmak üzere Merkez Efendi, Eyüp Sultan gibi İstanbul'un eski mezarlıklarındaki 3 bin mezar taşı koruma altına alınıyor.
İstanbul'un hemen her köşesine yayılmış, çoğumuzun üzerinde pek de kafa yormadığı eski mezar taşları aslında birer tarihi barındırıyor. Üzerlerindeki Arapça yazıları okuyamasak, kavuk benzeri taş başlıkların ne anlattığı konusunda hiçbir bilgimiz olmasa dahi "Eskiden ne kadar zarif işlemeli taşlar kullanılıyormuş mezarlarda" diye içimizden geçirdiğimiz bu taşlar, Çelik Gülersoy'un 1975 tarihli Turing Kurumu Dergisi'nde yayınlanan ve "İstanbul tarihinin mezar taşları" başlıklı yazısında değindiği gibi aslında içlerinde koca bir tarihin tanıklığını saklıyorlar. Mezarlıkların "İstanbul'un sosyal kütüğü" olarak anılmasını sağlayan bu taşlar, eski İstanbul yaşantısını anlatan çok renkli bilgi, belge ve sanatsal simgeler barındırıyor. Saray halkından yeniçerilere, enderun öğrencisinden ulemalara, esnaf ve zanaatkarlardan tarikat mensuplarına, erkek ve kadın yaşantısından çocuklara, evlenmemiş genç kızların hayallerine kadar halkın yaşam kültürünü yansıtan edebi yazılar, şiirler, biyografiler, kişilerin ölüm karşısındaki tavırları yer  almış mezar taşlarında. Avrupalı gezginler de Türk halkının saraylara, konaklara gösterdikleri özenle mezarlarını birer açık hava müzesi haline getirmeleri karşısında hayranlıklarını gizlememiş, İstanbul'un görülmeye değer en güzel yerlerinin Boğaz tepelerinde yer alan mezarlıklar olduğunu yazmışlar.
KAYIT ALTINDA DEĞİL
Avrupalılar'ın bu ilgisine karşılık, bugün öğreniyoruz ki mezar taşları bugüne kadar ülkemizde ne yazık ki kayıt altına bile alınmamış. Geçmişten günümüze birçok yazar, tarihçi ve araştırmacı tarafından ısrarla koruma altına alınması gerektiği hatırlatılmasına rağmen eski taşların içerdiği bilgi ve belgeler hiçbir metinde yer almamış. İstanbul'un birçok semtindeki eski mezarlarda artık sadece birkaç bin taşın kaldığı tahmin ediliyor. Nihayet İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mezarlıklar Müdürlüğü bugüne kadar ilk kez planlanan kapsamlı bir proje çalışması ile başta Karacaahmet Mezarlığı olmak üzere, Sofular, Merdivenköy, Mevlanakapı, Silivrikapı, Merkez Efendi, Eyüp Sultan ve  Kaşgari Tekkesi gibi İstanbul'un eski mezarlıklarında geriye kalan yaklaşım 3 bin eski mezar taşının tespit edilerek koruma altına alınacağını müjdeledi. Mezarlıklar Genel Müdürü Adem Avcı, ilk etapta taşların kimlik tespitinin yapılarak bir açık hava müzesinde bir araya toplanacağını söyledi. Projenin ikinci bölümünde ise Sultan camileri olarak anılan Fatih, Yavuz Selim, Sultanahmet, Kılıçali Paşa gibi camilerin çevresinde yer alan mezar taşlarından yola çıkılarak "İstanbul'un meşhurları" adlı bir kitap hazırlanacak.
OTUZ YIL ÖNCE SÖYLEDİLER
30 yıl önce Kuleli Askeri Lisesi'nden iki öğretmen, gönüllü olarak kolları sıvamış ve mezarları tek tek dolaşarak taşlarının en güzel örneklerini kayda geçirmişlerdi. Öğretmen albay, resim ve sanat tarihi öğretmeni Feridun Saraçoğlu ve yüzbaşı tarih öğretmeni Tuğan Saraçoğlu çalışmaları boyunca sadece İstanbul mezarlarında sayabildikleri 55 bin taştan 23 bininin kopyasını çıkardı, aralarında en  çarpıcı 300'ünün ise birebir çizimini çıkardı. aralarında en orijinal 300 tanesinin ise bire bir çizimlerini çıkararak olağanüstü bir sergi düzenlemişlerdi. 1975 yılında sergiyi gezen Abdülbaki Gölpınarlı ve Çelik Gülersoy İstanbul tarihine altın değerinde bilgiler kazandıran bu sergiye ve mezar taşlarına sahip çıkılması yönünde yazılar yazmıştı. Ancak o günden bu yana taşların çoğu yok olup gitti. Sergiye hiçbir yetkili kurum ilgi göstermeyince de iki öğretmen çalışmalarını durdurdu. Geriye kalan serginin 300 çizimi ise hala 81 yaşındaki emekli öğretmen Feridun Saraçoğlu'nda duruyor. Çizimlerinin geç de olsa tarihe geçmesini dilediğini söyleyen Saraçoğlu, "Biz çalışma yaptığımızda birçok taş yerli yerinde duruyordu. En güzel örneklerinin kopyalarını çıkararak tescil ettik. Ama çalışmamıza kimse ilgi göstermedi. Şimdi kalan taşlar korunursa, bu bile çok büyük bir tarihi hazinedir" diyor.
Yıldız Ateş MERKEZ
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
