Erişkinlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olur mu?

Bir anımsayalım dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu neydi? Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu temel olarak dikkat eksikliği ve algı bozukluğuyla giden, aşırı hareketliliğin genellikle eşlik ettiği, ama her zaman olmayabildiği önemli bir sorundur. Hastalığın önemi; okul öncesi dönemden başlayıp, erişkin döneme kadar tüm yaşamı etkileyen bir sorun olmasından kaynaklanmaktadır. Oldukça sık görülen dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, aynı zamanda kolay tanınabilir ve uygun ele alındığında başarılı bir şekilde tedavi edilebilmektedir. Burada önemli kısımlardan biri bebeklikten başlayıp, erişkin dönemde de süren bir sorun olmasıdır. Çoğu kez sadece çocukluk döneminde görülen bir sorun gibi tartışılır. Oysa her sorun gibi, tedavi edilmediğinde bebeklikten başlayarak insanla birlikte büyüyen sorunlardan biridir. Sadece gelişimsel olarak görüldüğü döneme göre belirtiler değişir.

ÇOCUK VE ERGENDE HİPERAKTİVİTE
Bebeklik döneminde huzursuzlukla başlayan, okul öncesinde faaliyetlere uzun süre katılamaması ile devam eden, okul yaşında derse oturamama, ödev yapmada zorluklar, sakarlıklar, uyumsuzluklarla giden bulgular vardır. Bu bulgulara hep dikkatini uzun süre bir yere odaklayamama eşlik eder. Temel üç belirti; dikkat azlığı, dürtüsellik yani kolay uyarılabilme ve hareketliliktir. Böyle başlayan belirtiler ergenlik döneminde döneme özgü değişikliklerle devam eder. Ergenlik dönemindeki belirtiler, gelişimsel dönem özellikleri de olabileceği için bulguların daha küçük yaşlardan beri olması tanıda önemlidir. Artık çocukluğunda olduğu gibi aşırı hareketli değil ama kıpır kıpırdır. Yerinde duramaz. Ders dinleme, başka şeylerle oyalanma, ders çalışma ve ödev yapmadaki zorluklar nedeniyle okul başarısı sorun haline gelir. Öğretmenler 'ilgisiz' ya da 'sorunlu' diye tanımlarken, ilişkilerdeki sorunlar aile ve arkadaş ilişkilerine de yansır. Ani öfke ve neşe nöbetlerinin yanı sıra, sürekli eleştirilme ve başarısızlık nedeniyle benlik saygısında azalma ve depresyon görülebilir. Alkol, sigara ve uyuşturucu kullanmaya meyilin yanı sıra başını yasalarla derde sokacak tehlikeli davranışlar ergenlikte dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun riskleridir.

VE ERİŞKİN HİPERAKTİFLER
Ergenlik döneminden sonra atlatıldı sanılsa da, hiperaktivite yaşam boyu bir sorun olduğundan erişkinlikte de sürer. Ama belirtiler değişiklikler göstermiştir. Hareketlilik yerinde duramama, ayak ya da ellerle tempo tutmaya dönüşür. Televizyon seyretme, kitap, gazete okuma uzun süreli olamaz ya da hareket ederek başarılır. Dikkat dağınıklığı devam etmektedir. Belli işe uzun süre dikkatini toplayamaz, işleri bitirmekte zorlanır, biri bitmeden diğerine başlar. Günlük işleri unutma, düzenleyememe, zamanı uygun kullanamama, eşya kaybetme görülür. Sık iş değiştirme, ani olarak ilişkiye başlama ve bitirme, evlilikle ilgili sorunlar ve bunlara eşlik eden sosyal ilişkilerde zorluklar bu bulgulara eşlik eder. Düşünmeden ani kararlar olduğu gibi, düşünmeden hızla ve kolayca karar verme de sorunlara eklenebilir. Alkol ve madde bağımlılığı ergenlikte olduğu gibi, adeta bir sonuçtur. Yapılan çalışmalar genetik nedenlere işaret eder. Erkeklerde kızlara oranla sıktır. Baba-oğulda aynı belirtilere sık rastlanır. Çocuğu için gelen babaların "Ama bunlar çocukluğumda bende de vardı" demesine oldukça çok rastlanır. Beynin bazı bölgelerinde yapısal değişiklikler vardır. Bunların hastalığa neden olduğu düşünülmekle birlikte, tanı aracı olarak kullanılamaz. Çevresel etkenler ise genellikle yatkınlığı olan bireylerde, olayın ortaya çıkışını sağlar ve direkt olarak hastalık oluşturmazlar. Diğer yaş gruplarında olduğu gibi, tanı koymak için bazı testleri yapmak gerekir. Dikkat azalmasına ve unutkanlığa neden olacak depresyon gibi hastalıklardan ayırt etmek gerekir. Ayrıca hareketliliği artıran kaygı bozukluklarından, kendini kontrol etmede sorun yaratacak dürtü kontrol bozukluklarından da ayırıcı tanı önemlidir.

KİMİZ VE NE YAPMALIYIZ?
Aslında özellikle erişkin dönemde, madde ve alkol kullanımı yoksa bazı bulgular insanlara olumlu özellikler gibi gelebilir. Hareketli, canlı, yerinde duramayan, sıcakkanlı, girişken, esprili bir insan sevilen bir insandır. Bazen gereğinden fazla olsa da insanlara kolayca güvenebilme ve risk alabilme de ayrıca hoşa giden özelliklerdir. Ancak iş, güç kaybı, ilişkilerde sorunlar ve maddealkol kullanımı düzgün ve başarılı bir hayatı engeller. Ayrıca, dikkat eksikliğinin yol açabileceği trafik kazası gibi durumlar sorunu kişisel olmaktan çıkarır. Erişkin dönemde de tedavi edilebilen bir sorundur. Önemli olan akla gelmesidir. Çocuklarda olduğu gibi ilaç tedavisinin yanı sıra bazı davranışçı öneriler yardımcı olabilir. İşleri listelemek, bitirmek için zaman koyup, başarınca kendini ödüllendirmek, anımsanması gereken şeyleri not etmek, çalışma ortamını sessiz ve dağınık olmayan yerler haline getirmek, işleri bölüp aralara molalar koymak yardımcı olabilir, tabii bir uzmandan yardım almak koşuluyla. Şöyle aceleci, sabırsız bilinen, koltuğun, sandalyenin kenarına ilişen, düzenli toplantılarda çıkışa yakın yerleri yeğleyen, sık sık söz kestiğiniz için kızılan, gözükara, 'risk seven' denilen, isteklerini pek erteleyemeyen, sık aşık olup, duygularınızı kontrol edemeyen, ani tepkileriniz nedeniyle zaman zaman sevdiklerinizi bile kıran, başkaları için garip gelen ayrıntıları yakalayan biri misiniz? Belki de yıllardır "huy" sandığınız şeyler aslında erişkin bir hiperaktif olduğunuzu gösterir ve değişebilirler. Yeter ki ne olduğunu anlayın ve doğru yerlere başvurun...