Petrol fiyatlarına ne oluyor?

Bu hafta petrol fiyatları 40 doların da altına indi. Daha bir ay önce varil fiyatı 55 dolara vurduğu zaman " ne olacak bu petrolün halini" konuşuyorduk. Bir çok karamsar tahminlerle ileriye dönük öngörüler üretiyorduk. Kısa süre sonra kendimizi 35 doların altında bir düzeyde bulursak şaşmayalım .
Son altı ayda bu derece yüksek oynaklık gösteren petrol fiyatlarının oluşumundaki nedenlere bir kez daha baktığımızda 3 gerçekle karşılaşıyoruz.
Birincisi, talep yönünü incelediğimizde, büyüme ile petrol talebi arasında yakın bir ilişkinin varlığını görüyoruz. Dünyada büyüme artınca petrol fiyatları da artıyor. Tersi de geçerli. 1980'lerde bu ilişki bire bir düzeyindeydi. 1990'larda ise bu korelesyonda bir düşüş olmakla birlikte, güçlülüğünü hala sürdürüyor.
Bu yılın ilk yarısında gerek dünyadaki büyümenin yüksek düzeyde seyretmesi, gerekse Çin faktörü, fiyatları yukarıya çekti . Yüzde 10'un üzerinde büyüyen Çin, yıl içinde petrol talep artışının yüzde 32 sini oluşturdu.
Bunlara ek olarak, ABD'nin petrol stoklarını arttırmak için ek alımlara başlaması, piyasalların da mevcut stok düzeyinin son 30 yılın en düşüğü olduğu imajına kapılması, petrol fiyatlarının orta dönemli projeksiyonlarını değiştirdi. Fiyatları bir anda yükseklere çekti.
John Hopkins Üniversitesinden Prof. Steve Hanke, ABD'nin bu ek alımları nedeniyle fiyatların 10 dolar arttığını hesaplayarak, bu artışı " Bush vergisi " olarak nitelendirmesi de ilginçti.
Geçtiğimiz aylarda bu faktörlerde değişmeler oldu . Çin'de büyüme yavaşladı. Petrole bu yönden gelen talep azaldı. Amerikan Enerji Bakanlığı da "petrol stoklarımız piyasaların algıladığı seviyenin üzerindedir" şeklinde beyanda bulundu. "Artık ek alımlar yapılmayacaktır" dedi veya demek zorunda kaldı. Zira, düşünülenin de üzerinde artan petrol fiyatları, fiyat istikrarını tehdit eder hale gelmişti.Bu tehlikeye önlem gerekiyordu. Bush vergisi kaldırıldı.
Yılın ikinci yarısından sonra dünyadaki büyümenin yavaşladığına dair sinyaller de bunlara eklenince talep ağırlıklı fiyat düşüşü başladı.
Petrol fiyatlarını etkileyen ikinci önemli gerçek, arz kaynaklı jeopolitik tansiyonlardaki artıştı. Geçen yıldan bu yana Irak, Venezuella, Nijerya ve Rusya'da ortaya çıkan sorunlar, daha sonra, tam çözülmese de bir yoluna sokuldu. Fiyatlara olan etkisi yumuşatıldı.
Piyasalardaki finansal dinamikler de petrol fiyatlarını etkileyen diğer bir unsur oldu. Uluslararası düzeyde spekülasyon yapan bazı oyuncular, fiyatların daha da yükseleceği beklentisini yaratarak pozisyon aldılar. Özellikle, hedge fon denilen ve sayılarının 7000'i aşkın olduğu tahmin edilen bu kurumlar petrol piyasasına önemli paralar yatırdılar . Ancak, bunların piyasadaki etki ve kapsama alanları yeterince güçlü değildi. Fiyatlarda düşme başlayınca "zararın neresinden dönersek kardır" deyip piyasadan acele çıktılar. Fiyatları yukarı çeken bir unsur da ortadan kalktı.
Bütün bu gelişmeler petrol fiyatlarını "normaline" indirdi .
Ekteki grafik bize, petrol fiyatlarında 1985-2004 yılları arasında gerçekleşen oynaklığı gösteriyor . Oynaklıklar bazen sert olsa da, 1985 ile 1999 yılları arasında ortalama fiyat 18 dolar olmuş. Değişimler +/- 3,5 dolar olarak hesaplanıyor.Bu düzey, 2000 ile 2004'ün son çeyreği arasında 30 dolara yükseliyor. Marjlar ise +/- 5 dolara yükselmiş. Bunu analiz edersek, jeopolitik tansiyonda bir değişme olmayacağı varsayımı ile, önümüzdeki dönemde petrol fiyatlarının 25 ile 35 dolar arasında oluşacağını söyleyebiliriz. Daha yüksek düzeylerde süre gidecek fiyatların Amerika ve Avrupa Birliği gibi ekonomilerde enflasyonist bekleyişleri canlandırma ve büyümelerini düşürme olasılığı yüksek. Daha düşük fiyatların ise petrol üreticilerini tatmin etmiyor. Herkesi orta yolda buluşturan düzey ise 25 ile 35 dolar arası oluyor.