Nobel'in gizemi

Alfred Nobel'in kurucusu olduğu ve "hiçbir milliyet mülahazası olmaksızın" 1901 yılından beri verilen "Nobel Ödülleri", dünyada en çok konuşulan ödüllerin başında gelmekte... Ama doğrusunu söylemek gerekirse ödüller dağıtılırken "Kriterleri nedir?" sorusunun yanıtını kimse pek doğru dürüst verememekte... On yıl kadar önce Türkiye Yazarlar Sendikası yönetim kurulundayken bir İsveç ziyaretinde merak edip ödüllerin dağıtıldığı mekanı ziyaret etmiş, yine de "kriter"in esrarını çözecek doyurucu bir cevaba ulaşamamıştım. Söylenen şuydu: İsveç Bilimler Akademisi'nin üyesi yaklaşık yüz kişi, ödüle aday kişiyi en az beş yıl izlemeye alıyor, bütün yapıtlarını ya da yaptıklarını inceledikten sonra mesela tek kitabına değil de hayatı boyunca bir bütün olarak yazdıklarına ödülü veriyor. Dominique Roux, "Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları" arasında Mehmet Ali Kılıçbay'ın çevirisiyle çıkan "İktisadın Nobeli" başlıklı çalışmasında Nobel Ödülü alan iktisatçıların kısa hayat öyküleriyle iktisat bilimine yaptıkları katkıları anlatırken ödülün bu "kriter gizemi"ni bir nebze olsun açıklamaya çalışıyor.

EN BÜYÜK ÖDÜL BARIŞA
Bilindiği gibi Nobel Ödülleri, Alfred Nobel'in ölüm tarihi 10 ekimde Stockholm'de fizik, kimya, tıp, edebiyat ve ekonomi; Oslo'da da "barış" adına verilmekte... A. Nobel, 27 Kasım 1895'te düzenlenip imzalanan ve 30 Aralık 1897'de Stockholm'de açılan vasiyetnamesinde ödülün kriterlerini şöyle açıklıyordu: "Sermaye, vasiyetnamemi yürütecek kişiler tarafından çok güvenilir plasmanlar halinde yatırılacak ve faiz, her yıl, bir önceki yıl esnasında insanlığa en büyük yararı dokunmuş kişilere ödül olarak dağıtılacaktır. Bu faiz beş eşit parçaya bölünecek ve şu şekilde dağıtılacaktır: Fizik, kimya ve fizyoloji veya tıp ödülleri, en önemli keşfi yapmış olana verilecektir. Barış ödülü, halkların kardeşliği, sürekli orduların kaldırılması veya azaltılması ve barış kongrelerinin kurulması ve yaygınlaştırılması konularında en çok veya en iyi çalışana verilecektir." Dominique Roux, ilginç bir eksikliğe de dikkat çekiyor: Nobel Ödülleri içinde matematiğin bulunmamasını nasıl açıklamalı? "Çoğunlukla ileri sürülen neden şudur" diyor Roux, "A. Nobel matematik ödülünü istememiştir, çünkü karısı, bazen de metresi olduğu söylenilen bir kadın onu aldatmış veya dönemin ünlü bir matematikçisi olan Gosta Mittag - Leffler'in uğruna terk etmiştir." Roux'un da altını çizdiği gibi elbette bu hikaye hiçbir tarihsel gerçekliğe dayanmamakta... Asıl nedeni mi? O da ödüllerin gizemi misali "İktisadın Nobeli" kitabının sayfaları arasında kalsın...