Win-Türkçe
ASCII

SORUN NE?
Türkiye'nin iç borç stoğu, Temmuz sonu itibariyle 73 milyar dolar seviyesinde. Bunun GSMH'ye oranı yüzde 50'nin üzerinde. Ancak uzmanlara göre tek başına bu oranın hiç bir anlamı yok. Çünkü sorunu bu oranın seviyesi değil, yatırımcıların bu borcun çevrilebileceğine olan güvensizliği ortaya çıkarıyor. Eğer yatırımcılar güvenmezse Hazine'ye verilen borç miktarı azalıyor. Bu da faizi artırıp, vadeyi kısaltarak kısır döngüyü körüklüyor. Yani faiz yükseldikçe, borçların çevrilemeyeceği endişesi daha da artıyor, bu da faizi biraz daha yukarı çekiyor...

Uzmanlara göre yatırımcıların baktıkları birkaç tane kriter var. Biri, iç borcun GSMH'ye oranındaki artış trendi. Bu oranın büyüme hızından fazla olması, özellikle eksi bir puan. Çünkü bu taktirde ekonominin yaratabileceği değerin, iç borçlardaki artışı karşılayamayacağı endişesi ortaya çıkıyor.

İç borçlardaki artış ise reel faiz seviyesi yüksek kaldıkça ve bütçe açığı kontrole alınamadıkça katlanarak büyüyor. Kamunun harcamalarını kısması, örneğin maaşları reel olarak azaltması, KİT açıklarını kapatması gibi önlemleri alması gerekiyor. Böylece gelirin, faiz ödemeleri hariç tutulduğunda yapılacak harcamalardan fazla olması sağlanıyor. "Faiz dışı fazla" olarak adlandırılan bu kaynak, Hazine'nin iç borçlarını azaltması için hayati önem taşıyor.

Gelir kalemi ise vergiler. Hedefin tutturulması için ekonomik canlılık seviyesi önemli. Yatırımcılar bu kritere de dikkat ediyor.
Türkiye özelinde bakıldığında bu denklemde yer alan faktörler şöyle...

Kamu harcamalarında çok sıkı disiplin sürdürülüyor. Ancak ekonomik durgunluk nedeniyle vergi gelirlerinde bir düşüş beklentisi var. Bu da 2002 yılında yüzde 6.5'ten yüzde 6'ya indirilen faiz dışı fazla hedefinin tutturulmasını güçleştiriyor. Ekonomi yönetiminin en önemli sorunu reel faizin yüksekliği... Hedef enflasyona göre reel faiz yüzde 20'ye yakın.

NE YAPILMALI?
Türkiye'nin iç borç sorununu çözebilmesi için yapabilecekleri belli:

* Ya reel faizin hızla aşağıya indirmesi gerekli. Bunun için yatırımcının güveni gerekiyor!..

* Veya vergi gelirlerinin artırılması şart, ki bunun için ekonominin canlanması gerekli! Özelleştirme de kaynak yaratabilir. Ancak piyasaların konjonktürü çok uygun değil.

* Kamu harcamalarını kısmak da bir yol. Yani örneğin kamu çalışanlarının bir kısmının işten çıkarılması, maaşların düşürülmesi gibi tedbirler gerekli.

* Ya da iç borçların bir kısmının bir şekilde silinmesi gerekiyor. Bunun için iki yol var. İlki monetizasyon. Yani para basıp borçları ödeme yöntemi. Para basmak enflasyonu artıracağı için iç borçlar reel olarak düşecek. İkinci yol da borçların yeniden yapılandırılması. Yani borcun uzun vadeye yayılmasını sağlamak...

Siyasi risk sorun yaratabilir
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, 2002 yılında yapılacak 5.5 milyar dolarlık dış borç ödemesinin ertelenebileceğini belirtirken, iç borcun döndürülmesi yönündeki endişeler bulunduğunu açıkladı. Kuruluşun değerlendirme yazısında, terörist saldırılar nedeniyle, Türkiye'nin yılsonuna kadar yapmayı planladığı 1.4 milyar dolarlık dış borçlanmasının tehlikeye girdiği kaydedildi. Türkiye'nin bulunduğu bölgede siyasi riskin artması nedeniyle iç borçların döndürülmesinde de sorun yaşanabileceğini belirten Fitch, petrol fiyatlarında artış ve turizm gelirlerinde düşüş beklediğini vurguladı. Fitch'in raporunda, bu gelişmelerin cari işlem fazlasında gerilemeye neden olabileceği de ifade edildi.

IMF: DIŞ BORÇ ERTELENEBİLİR
Uluslararası Para Fonu'na gelecek yıl ödenecek 5.5 milyar dolarlık borcun ertelenmesi konusunda olumlu işaretler geliyor. Washington'daki IMF kaynakları, Türkiye'nin IMF'ye 2002 yılında ödemesi gereken 5 milyar dolarlık borcun ertelenmesinin mümkün olduğunu belirtti. Son kararı İcra Direktörleri Kurulu'nun vereceğini kaydeden yetkililer, ek rezerv kolaylığı kapsamındaki borçların daha önce başka ülkeler için ertelendiğini hatırlattı. Ek rezerv kolaylığı mekanizması çerçevesinde bu kredilerin geri ödeme süresi, 2.5 yıla kadar uzatılabiliyor.