Lider ne zaman gerekli?

Herþeyin barýþ ve sükžnet içinde olduðu, toplumsal dengelerin yerli yerinde ve uyum içinde olduðu, sorunlarýn kendi küçük mecralarýnda çözümler bulduðu dönemlerde "lider"in varlýðý ya da yokluðu farkedilmez.

Ama toplumsal huzur ince bir çizgide sallanýp duruyorsa, toplumsal dengesizlikler ana makinenin iþleyiþini zorlaþtýrýyorsa, küçük dereler halindeki sorunlar kendi yataklarýnda durmuyor, birleþip büyük ýrmaklara dönüþüyorsa herkesin gözü "lider"i aramaya baþlar.

Liderin ne olduðu tartýþmasý, daha ilk insan topluluðunda, içlerinden biri "þef" olduðundan beri yapýlýyor. Bütün "lider" tanýmlarýný özetlediðimiz zaman þu çýkýyor:

Liderin önce bir düþüncesi olacak (bu düþünceye vizyon da deniyor); bu düþünceyi insanlara iletecek ve ortak bir amaç haline gelmesini saðlayacak; insanlarý bu hedefe doðru yönlendirecek, güçlerini birleþtirmelerini saðlayacak ve harekete geçirecek. Liderin ilettiði düþünce, ne içi boþ bir düþünce, ne de "ham hayal" ya da ütopya olacak.

Atamayla lider olunmaz
Günlük dilde "lider" sözcüðünü gerekli gereksiz kullanmaya alýþtýk. Parti genel baþkanlarýna "lider" diyoruz. Parti baþkanlarý, tüzük-yasa-kongre oyunlarý sistemiyle yerlerinden kýmýldatýlmaz olmalarý, dolayýsýyla da fazla güçlü olmalarý nedeniyle lider zannediliyor.

Buna benzer bir þekilde "darbenin lideri" diye bir kavram kullanýlýyor. 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra Kenan Evren için kullanýlýrdý. Evren, hiyerarþinin en üst noktasýnda bir kamu görevlisi olarak askeri müdahalenin de en üst noktasýndaydý, sonra kurulan askeri yönetimin de en üst noktasýnda yer aldý. Lider, atama sistemi dolayýsýyla geldiði yer nedeniyle lider olamaz.

Yöneten ve yönlendiren lider sadece ceza veren bir "baba" deðildir, ama zamanýnda ve doðru þekilde ceza verebilen "baba"dýr. Sun Zu, 2.500 yýl önce Çin beylerine liderlik ve komutanlýk dersi verirken þöyle diyordu: "Ordunuzda tam bir disiplin saðlamazsanýz, en küçük yanlýþý gerektiði gibi cezalandýrmazsanýz, bir süre sonra saygý görmez olursunuz, otoriteniz yýpranýr, gecikerek vereceðiniz cezalar da yanlýþlarý durdurmadýðý gibi suçlu sayýsýný artýrýr."

Yelkeniniz yoksa...
Liderlik konuþulurken aktarýlan, Amerikan kökenli bir "iþ idaresi" sözü var, bu söz de Sun Zu'nun 2.500 yýl önce söylediðini tamamlýyor: "Ýnsanlara iyi bir ücret verirseniz haftada 40 saat, anlamlý bir amaç verirseniz 60 saat, ikisini birden verirseniz 80 saat çalýþýrlar."

Liderin karþýtý da durumu "idare eden" yöneticidir. Bu "idare"de "yol", "vizyon", "iletiþim", "yönlendirme", "harekete geçirme" gibi kavramlara yer yoktur. Toplumdaki tedirginlikler "yönsüzlüðe" yol açmýþsa, "yenilik" korkutucu bir kavram olmuþsa birileri çýkar ve aþaðý yukarý þunu söyler: "Bana oy verin, söz veriyorum hiçbir þey yapmayacaðým, hiçbir þeye dokunmayacaðým, herþey eskisi gibi devam edecek." Bunlar o þartlarda oy alýp seçilebilirler, ama hiç bir zaman lider olamazlar.

Lideri toplumun ihtiyaçlarý yaratýr, toplum kendine bir yön belirliyorsa lider ortaya çýkar, bu yönü tam olarak tanýmlar. Lider çýkamadýðý zaman da geminin içindeki anlamsýz koþuþma sürer, birileri yelkenleri bir yöne çevirirken baþka birileri dümeni ters yöne çevirir, yolcular korku içinde bakarken gemi hep alabora olma tehlikesinin eþiðinde ilerler.

Bir söz de Mevlana'dan: "Eðer yelkenleriniz yoksa rüzgâr sizi bir yere götürmez."