Buket Aşçı

F tipi cezaevlerine karşı 200'ü aşkın tutuklu ve hükümlünün katıldığı ölüm oruçları 52. gününde. Bir günde sadece şekerli çay, ılık su ve bir çay kaşığı tuz alıyorlar. Bu arada tehlike sinyalleri olan halsizlik, ishal, tansiyon düşüklüğü, göz kararması, kulak çınlaması, uykusuzluk gibi belirtiler baş gösteriyor... Günden güne sağlıklarını geri dönülmez biçimde kaybeden eylemciler, tüm müdahale taleplerini reddediyor. Konuyla ilgili olarak, 12 Eylül döneminde cezaevinde yatmış ve açlık grevlerine katılmış, birçoğuna da şahit olmuş olan şair Nevzat Çelik'le konuştuk. Amacımız, mantığını anlayamadığımız bu olayı ve eylemcilerin psikolojilerini biraz olsun anlayabilmek.

Cezaevlerindeki açlık grevleri ölüm orucu safhasına geçti. Şu an gelinen aşamayı nasıl değerlendiriyorsunuz?

Açlık grevleri 12 Eylül'den önce başladı. İlk grevimiz dört gün sürmüştü ve o zaman kimse açlık grevi ile ilgili bir şey bilmiyordu. Bir insanın kaç gün aç kalabileceğine dair hiçbir fikrimiz yoktu. Dört günle başlayan bu grevler ilerleyen süreç içinde 42'ye kadar çıktı. Daha sonra ise ölüm oruçları başladı. İlki 1984'te oldu ve dört kişi öldü... İkincisi 1989'da oldu ve sevk sırasında iki kişi hayatını kaybetti. 1996'da gerçekleşen ölüm orucunda ise 12 kişi ölmüş ve birçoğu da sakat kalmıştı. Yani dört günle başlayan bu eylem artık 12 kişinin öldüğü bir eylem biçimine dönüşmüş durumda. Çünkü devlet, açlık grevlerine karşı adeta bir bağışıklık kazandı. Umursamıyor. Ama içeridekiler de çok kararlı ve bu yüzden sayının 96'ya göre daha çok olacağından korkuyorum.

Açlık grevine yatma kararı nasıl alınıyor, cezaevindeki insanların psikolojileri nedir?

Onların yaşadıklarını, psikolojilerini, inançlarını, umutlarını bilmiyoruz. Dolayısıyla da eylem kararlarını çok da yerli yerine koyamayız. Bu yüzden de 'Niye?' diye soruluyor. Yaşadığımız hayata bakıp içerisiyle kıyaslarsak belki biraz yaklaşabiliriz. Biz 'dışarıdakiler' bile kendimizi güvende hissetmezken, onların hiçbir şeye güvenmediklerini kestirmemiz hiç de zor değil. Çünkü bizim de her an her şey başımıza gelebilir. Her an iflas edebileceğimiz ya da işsiz kalabileceğimiz bir yaşam bu. Bizim hiçbir şeye güvenimiz yokken cezaevlerindekileri bir düşünün. Kenan Evren'in "Asmayalım da besleyelim mi!" sözünü hatırlarsak bu güvensizliğin boyutlarını biraz daha kavrayabiliriz. Benim yattığım dönemde her türlü işkence ve haksızlık vardı. Mesela havalandırmaya bile çıkamazdık, iki yıl boyunca tek pijama ve terlikle bırakılmıştık. Tüm haklarımız elimizden alınmıştı. Açlık grevi de bu insanlık dışı muamele karşısında son çareydi. Öncesinde dilekçeler yazmış, uzlaşma arayışlarına girmiştik.

Mahkumlar bu eylemle ne tür bir mesaj vermeye çalışıyorlar?

"Tutuklu olsak biz de insanız. Her istediğinizi yaptıramazsınız, bizim de taleplerimiz var" diyorlar. Yani cezaevlerinin tüm zorluklarına karşı, onurunu koruma mücadelesi bu. Bir de bu eylemlerle, "Ben senden korkmuyorum. Evet bana çok şey yapabilirsin ama ben de gerekirse kendimi öldürebilirim" diyorlar. Tabii bu eylemler aynı zamanda demokratik bir hak arama biçimi de. Çünkü devlet bu kişilerin taleplerini başta umursamasa da bir süre sonra kamuoyu ve Avrupa'yı harekete geçirerek seslerini duyuracaklar.

Açlık grevi kararı nasıl alınıyor? Bu greve katılacak kişiler nasıl belirleniyor?

Ortaklaşa karar alınır. İsteyen katılır, isteyen katılmaz. Yoksa bir ara kamuoyuna yansıtıldığı gibi "Sen, sen katılacaksın" diye bir şey söz konusu değil. Çünkü bu, en son tahlilde bireysel bir eylemdir. Zira hiçbir baskı, bir insanı günlerce aç bırakmaya zorlayamaz. Nasıl zorlayabilir! İntihar eylemleri için de bu tür şeyler söylendi, belki onlarda olabilir ama ölüm oruçları için bu mümkün değil. Çünkü onda bir anlık karardır; oysa ölüm oruçlarında her gün parça parça ölüyor ve adım adım kendi bedeninin, zihninin eriyişini görüyorsun. Çok yüksek bir irade ister bu. Yani birileri onları kullanıyor diye bir şey yok.

Şu an geri dönülse...

Geri dönülse bile zihinsel ya da bedensel birçok sakatlık kalacak. Çünkü B1 vitamini eksikliğinden ötürü beyin hücreleri ölmeye, dişler dökülmeye, kulaklar duymamaya başlıyor. Bir nevi AIDS gibi... Grip gibi çok basit bir hastalık bile sizi öldürebilir.