Ekonomik istikrarın sağlanabilmesi için kamu sektörünün bir dengeye oturması gerektiğini belirten Hazine Müsteşarı Selçuk Demiralp, enerjiden tarıma kadar tüm KİT'lerin kısa vadede ya mali yapılarını düzeltmeleri ya da küçülmeye gitmeleri gerektiğini söyledi. "Başarısız olan KİT'ler ya kapanacak ya satışa çıkarılacak" diyen Demiralp, sorularımızı şöyle yanıtladı.

* KİT'lerin sıkıntısı nerede, nereye neşter atıyorsunuz?

Ekonomik istikrar ve enflasyonla mücadele programı çerçevesinde kamunun bir dengeye oturması lazım. Kamuyu sadece konsolide güç olarak ele almamak gerekir. Bunun yanı sıra KİT'ler, fonlar, kamu bankaları ve mahalli idarelerin de bir bütün olarak ele alınıp bunların bir dengeye kavuşması ve hatta artı bakiye vermesi gerekir. Bu olmalı ki, kamudaki denge belirli bir noktaya gelsin, iç borç gereksinimi azalsın, dış borçlanma da kontrol altına alınsın.

* KİT'lerin açığı ne kadar kamu açığı içerisinde?

İlk altı aylık döneme baktığımızda konsolide bütçe uygulamasında gelirlerin gerçekleşmesi, harcamalardaki tasarrufların disiplinli yapılması, faiz dışı fazlalığın yüksek olması iç ve dış borçta önemli performans elde edilmesi, konsolide bütçe veya mali politikalar üzerinde önemli gelişmeler elde edildiğini göstermektedir. Fakat özellikle KİT'lerde aynı başarıyı elde edemedik. Konsolide bütçede belirli bir noktaya gidiyoruz. Ama ekonomik istikrarı yakalayabilmek için mutlaka KİT'lerdeki dengeyi de tutturmalıyız. Program yaparken genelde bütün KİT'lerin bir denge içerisinde olacağını, büyük bir açıkla karşılaşmayacağımızı öngörüyorduk. Fakat özellikle enerji sektöründe faaliyet gösteren KİT'lerde bir katrilyona yakın, öngörmediğimiz bir açık var.

* Bu açık neden kaynaklandı?

Bunun çeşitli nedenleri var; petrol fiyatlarının yüksek olması, kuruluşların mali sorunlarını birbirine alacaklarını tahsil edememesi veya birikmiş alacaklarını özellikle kamu kurumlarından alamaması. Tedaş'ın Teaş'a borcunu ödeyememesi, Teaş'ın da Botaş'a ödeme yapamaması nedeniyle açık arttı. Yeniden yapılanmaya gidemedikleri için organizasyonların ağır olması, yüksek ağır istihdamla çalışmış olması bir de üstelik geçici işçi mekanizmasını devreye sokması nedeniyle açıklar büyümeye başladı. Özellikle Teaş'ın yap-işlet-devret yoluyla almış olduğu elektrik fiyatlarında ücretlerin ilk yıllarda yüksek olması da maliyetlerini arttıran bir etkendir.

*Yap-işlet-devrette bir fiyat garantisi var değil mi?

Tabii, Hazine garantisi var. Teaş ödeyemediği taktirde Hazine ödeyecektir. Doğalgazda da ham madde temini garantisi var. Eğer Botaş ham doğalgazı temin edemez ve ilgili kuruluş alternatif bir yakıt kullanırsa aradaki maliyet farkını da Hazine ödeyecektir. Bu sene santrallerin alternatif yakıt maliyeti fatura olarak Hazine'nin önüne gelmiştir. Bunun faturası yaklaşık 150 milyon dolardır.

* Dünya Bankası sanırım fiyat garantisine olumlu yaklaşmıyor?

Bir kere hazine olarak biz yanaşmıyoruz. Çünkü bu işten Hazine, devlet zarar görüyor. Dolayısıyla burada önemli olan şey Enerji Kanunu'nun çıkması ve bir serbest piyasa mekanizmasına geçiş. Bundan sonra serbest mekanizma içinde üretim ve herkesin her yere üretimini satması mümkün olabilecektir.

* Enerji dışında tarım KİT'lerini de ele alıyoruz değil mi?

Tarımı şu anda dengede görüyoruz. Ama bizim finansman desteğimizle. Finansman destekleriyle bu sene ayakta kalabilecek, ama bundan sonra Hazine'nin borçlara katkısı sınırlı olur. KİT'ler kendi finansmanlarını kendileri yaratmalılar.

* Bunu nasıl sağlayacaksınız?

Mesela müthiş bir şeker stoku var. 200 dolara ihraç edilen şeker 700 dolara imal ediliyor. Aradaki fark zarar. Bunlar hep Şeker Fabrikaları'na ek maliyet. TMO'nun da belirli bir kontenjan içerisinde alım yapması gerekir. Hem stoklama masraflarından hem de finansman giderlerinden tasarruf etmesi gerekir. Tigem'in, artık arazilerini satması, çiftliklerini satması, küçülmesi, hatta özelleştirmeye kadar gitmesi gerekir. Tekel her ülkede Hazine'ye gelir getirme amacı için kurulmuştur. Bizde ise anda görev zararı nedeniyle Hazine'den katkı almaktadır. Artık amacından uzaklaşmış kurumlar. Bugün Tekel'in 2 katrilyona yakın vergi borcu var. Buna karşılık 1.5 katrilyon genel zararı çıkmıştır. Devletin bu kamburu atması gerekir.

*Yani kamuda Tahkim'e ihtiyaç var herhalde?

Mahsuplaşma olarak düşünün. Çözüm, bunların verimli ve etkin hale gelmesi ve özelleştirilmesidir. Enflasyon varken özellikle tekel konumundaki kurumlar istedikleri ölçüde zam yaparak ayakta kaldı. Ama hiç bir zaman yapısal önlemleri almadılar. Bu programdan sonra KİT'ler ayakta kalabilmek için zam yapamayacaklar. Mutlaka maliyetlerini, girdi fiyatlarını ve verimliliklerini arttırmak zorundalar. Bunu yapamazlarsa ya zarar eden kuruluşlarını kapatacaklar veya özelleşecekler. KİT'ler en kısa zamanda ayakta durabilmek için yeniden yapılanmaya gitmek zorundadır. Yoksa ya özelleştirmeye tabi olacaklar ya da kapatılacaklardır.