TL'nin değeri

Arşive baktım. TL'nin aşırı değerli olup olmadığı sorununu en son Ocak 1998'de yazı konusu yapmışız. Yani iki sene olmuş. Merkez Bankasını uygulamaya soktuğu kur politikası reel kur tartışmalarını gene canlandırdı.

Türkiye ekonomisi hakkındaki inançların bir bölümünü sayılar doğrulamaz. Şaka ile karışık, bunlara illüzyon adını veriyorum. Yanlış inançlar özellikle dövizle ilgili konularda yoğunlaşıyor.

Örnek çok. Her kesimden insan, Türkiye'nin yeterince döviz kazanmadığını düşünüyor. Türkiye'nin benim tabirimle "kulaklarından döviz fışkırdığını" kabullenmekte zorlanıyor.

Bir diğeri kurlar. İhracatçıların sürekli ağlamasını normal karşılıyorum. TL ne kadar değer kaybederse onların karları o kadar artıyor. Ama başka kesimlerde de TL aşırı değerlidir diyenler mevcut.

Benim hesaplarım öyle göstermiyor. İhracat, ithalat ve dış açık sayıları da aşırı değerli bir kura işaret etmiyor. IMF de tüm raporlarında TL'nin "ılımlı şekilde düşük değerli" olduğunu ifade ediyor. Ama hala "TL aşırı değerli" rivayeti sürüyor.

TERK
Sayıları kısaca gözden geçirelim. Bir ülke parasının reel değerini hesaplamak için iki farklı yöntem kullanabiliriz. Birine Tartılı Efektif Reel Kur (TERK) diyoruz. Bu yöntem nominal devalüasyonla toptan eşya enflasyonunu karşılaştırıyor.

Çapraz kurlardaki oynamanın etkisini azaltmak için bir döviz sepeti alınıyor. Türkiye'de en yaygın kullanılan sepet "1 dolar artı 0.77 euro"dan oluşuyor. Eskiden euro yerine 1.5 DM vardı.

Enflasyon için genellikle TEFE kullanılıyor. Ben ayrıca özel imalat sanayi fiyat endeksi ile de hesaplıyorum. Böylece kamunun keyfi zamlarının kur üzerinde etkisi olmuyor.

Bir başka önemli konu karşılaştırmanın hangi yılla yapılacağı. Türkiye'nin büyük cari işlemler açığı verdiği son yıl olan 1993'ü tercih ediyorum. Ama daha sonraki tarihleri de kullanıyorum. Sonuçlar çok açık. TEFE ile yapınca, 1999'da TL'nin değerinin 1993'ün yüzde 15 altında kaldığı görülüyor. Üstelik reel kur 1995'den bu yana sadece bir kaç puan oynamış. Azçok sabit seyrediyor.

Özel imalat sanayi fiyatları da aynı tabloyu çiziyor. Karşılaştırmayı 1995 Aralık ayı ile yapıyorum. 1999 Aralık'ta TL'nin yüzde 2 değer kaybettiğini anlıyoruz. Yani TL'nin aşırı değerli olduğunu söylemek olanaksız.

"Big Mac kurları"
Bir başka yöntem daha var. The Economist dergisi yıllardır satın alma gücüne bakarak büyük ekonomiler için reel kurları hesaplıyor. Özel bir malı kullanıyor. "Big Mac" hamburger her ülkede aynı gram et ve ekmekten oluşan standart bir ürün. Fiyatlarını karşılaştırıyor.

4 Ocak 2000 tarihindeki durum geçen hafta yayınlandı. ABD'de 2.44 dolara satılan "Big Mac" Türkiye'de sadece 1.21 dolar. Halbuki AB ortalama fiyatı 2.63 dolar. Japonya'da 2.85 dolar. Bunun anlamı ne? TL bu hesaba göre yüzde 50 düşük değerli. Yani 4 Ocaktaki fiyatlarla dolar ancak 270 bin TL olsa bizim hamburger ABD ile aynı fiyata gelecek.

Daha ilginci, Türkiye karşılaştırmanın en altında yer alıyor. Parası TL'ye kıyasla daha da düşük değerli olan sadece Çin, Macaristan ve Malezya var. Çin'de "Big Mac" fiyatı 1.20 dolar; diğer ikisinde 1.19 dolar. Bizden 1 yada 2 cent daha ucuz.

Tekrar edelim. TL aşırı değerli filan değildir. Tam tersine düşük değerlidir. Sayılar bunu açıkça göstermektedir. Gerisi boş laftır. Başka bir yazımda, ek kanıt olarak reel ücretlerin seyrine bakacağım.