Çerkez Ethem çeteden bozma adamlarýyla düþmaný darmadaðýn edince 'ulusun kurtarýcýsý' olarak ilan edilmiþti. Artýk savaþý yürütecek kadroya dahildi... Ancak bambaþka sevdalara kapýldý. Anadolu'da bir Çerkez Devleti kurup baþýna geçebilirdi... Bunun için de önündeki Gazi Paþa engelini aþmasý gerekiyordu!

ULUSAL KURTARICI SAYILDI
Ethem, Ýzmir'in Yunanlýlar tarafýndan iþgali üzerine, aðabeyleri Reþit ve Tevfik Beylerle birlikte Salihli'de bir direniþ örgütü kurdu. Aznavur, Düzce ve Yozgat ayaklanmalarýnýn bastýrýlmasýnda önemli rol oynadý. Demirci'de Yunan saldýrýsýný geri püskürtmesi, ününü arttýrdý. Çerkez Ethem'in Demirci'deki bu baþarýsýný bildiren telgraf, Ankara'daki Millet Meclisi'nde okunuyor ve büyük alkýþ topluyordu. Büyük Millet Meclisi, Ethem'i bu baþarýsýndan dolayý münci-i millet (ulusal kurtarýcý) ilan etmiþti.

'DÜZENLÝ ORDU' KAPIÞMASI
Kurtuluþ Savaþý'nýn ilk yýllarýndaki baþarý, Çerkez Ethem'i þýmartmýþ, baþýný döndürmüþtü. Aðabeyleri, Saruhan (Manisa) Milletvekili Reþit Bey ile yüzbaþý Tevfik Bey, Ethem üzerinde çok etkili oluyorlardý. Büyük Millet Meclisi'nin oluþturmaya karar verdiði "düzenli ordu"ya karþý çýkanlar da Ethem'i, ihanete götüren bir oyunun içine soktular.

Sözde Anadolu'da, bir Çerkez Devleti kurulacak, baþýna da Çerkez Ethem getirilecekti. Bu vaadlere kanan Ethem, Gazi'yi bir engel olarak görmeye baþladý. Bu arada, Batý Cephesi Komutanlýðý'na atanan Ýsmet (Ýnönü) Bey'in, Ethem'in yetkilerini kýsmasý, "Umum Kuvayý Seyyare ve Kütahya Havalisi Komutaný" sýfatýný da, "Birinci Seyyare Komutaný" olarak deðiþtirmesi, bardaðý taþýran son damla oldu.

Batý Cephesi'ndeki baþarýsýndan sonra Ankara'da 'Ulusal Kahraman' gibi büyük bir törenle karþýlanan Çerkez Ethem'in giderek ayaklarý yerden kesilmeye baþladý. Bundan sonrasý, bir felaketti. Þimdi, Atatürk'ün sýrdaþý Kýlýç Ali'nin tarihi anýlarýný karýþtýralým. Bakalým, Çerkez Ethem için hangi notlarý düþmüþ:

ARZUSU, BATI CEPHESÝ
"Mustafa Kemal Paþa, böbreklerinden rahatsýzdý. Ankara Garý'ndaki ikametgahýnda istirahat ediyordu. Bir gün Ethem, Gazi Paþa'yý ziyaret bahanesiyle bu binaya geldi. Çevreye güven vermek amacýyla, yanýna Dr.Tevfik Rüþtü Bey'i (Aras) almýþtý. Ziyaretçiler, doðruca Kemal Paþa'nýn yattýðý odaya girdiler. Ethem'in, yanýnda sürekli olarak gezdirdiði adamlarý ise, binanýn kapýsýna ve merdiven baþlarýna yerleþtiler. Çete Reisi'nin adamlarý, kendilerince, Gazi Paþa'nýn ikametgahýný kontrolleri altýna almýþlardý.

Ethem, bu ziyareti, Miralay Ýsmet Bey'in (Ýnönü) Batý Cephesi Kumandanlýðý'ndan alýnmasý için yapýyordu. Yani, Gazi Paþa'ya baský uygulama niyetindeydi. Bu baskýda baþarýlý olamadýðý takdirde, Mustafa Kemal Paþa'yý yatak odasýnda vurmayý tasarlamaktaydý.

GAZÝ'YE SÝLAHLI TELKÝN
Çerkez Ethem'in randevu almaksýzýn, adamlarýyla birlikte bu ani geliþleri, Mustafa Kemal Paþa'yý kuþkulandýrmýþtý. Paþa, ziyaretçilerine belli etmeden elini, yastýðýn altýnda bulunan tabancasýna götürdü. Bu sýrada Kemal Paþa'nýn aþaðýda bulunan maiyeti de, gerekli güvenlik önlemlerini almaya baþladý. Ethem'in adamlarý, kuþku uyandýrmýþtý.

Gazi Paþa'nýn baþyaveri Salih Bey (Bozok), yakýnda oturmakta olan Recep Zühtü Bey'e haber gönderdi. Bu arada, Muhafýz Takým Komutaný Ýsmail Hakký (Tekçe) Bey de haberdar edildi. O da, bir miktar askeri kuvvet getirerek, ikametgahýn etrafýný sardý.

Ýsmail Hakký Bey, Muhafýz Takýmý'na silahlarýn doldurulmasý emrini verdi. Herkes tetikteydi. En ufak bir kýpýrdayýþ, silahlarýn ateþ kusmasýna neden olacaktý.

Salih Bey, Recep Zühtü Bey, Yaver Muzaffer Bey ile Özel Kalem Müdürü Hayati Bey, Gazi Paþa'nýn ikametgahýnda hemen her tarafý kontrolleri altýna geçirdiler. Bu sýrada, Paþa'nýn huzurunda bulunan Ethem, söze baþlýyor ve Ýsmet Bey'in kumandanlýktan çekilmesi önerisini yapýyordu.

Mustafa Kemal Paþa, Çerkez Ethem'in teklifi karþýsýnda bir tek cümle ile meseleyi kapatýp attý: 'Hayýr, olamaz!'

Paþa'nýn bu sözleri üzerine, muhafýzlarýn silahlarýný doldurduklarý duyuldu. Postal sesi ile silah sesi bir büyük uyarý iþareti olarak kulaklarda yankýlanýyordu.

BOYUN EÐÝP GÝTTÝ
Çerkez Ethem, önce Mustafa Kemal Paþa'nýn tavrýný öðrendi. Ardýndan da, askerlerin kýpýrdanýþýný hissedince, 'Nasýl arzu ederseniz, öyle olur Paþam' demek zorunda kaldý. Bu sýrada, Çerkez Ethem'in adamlarýna 'Durum tehlikeli, vazgeçelim' dediði duyuldu. Ethem, Gazi Paþa'nýn huzurunda bir süre daha oturduktan sonra odadan çýktý."

Çerkez Ethem artýk Kurtuluþ Savaþý kadrosundan kopuyordu...

Çerkez Ethem'in iki cepheli hayatý
TarÝhçÝ Cemal Kutay, onu þöyle anlatýr: "Çerkez Ethem, Bandýrma yakýnlarýndaki Emre köyünde 1881'de doðdu. Soylu Çerkez boylarýndan Þapþýh Oymaklý Ali Bey'in beþ oðlundan en küçüðü idi. 1.96 cm. boyunda, sýrým gibi, canlý, cesur ve yakýþýklý bir adamdý. Az ama öz konuþurdu. Geleneklerine baðlý, büyüklerine saygýlý, örnek bir askerdi." Ethem, Bakýrköy Astsubay Süvari Okulu'nu birincilikle bitirdi. Balkan Savaþý'na katýldý. Büyük Savaþ'ta Çerkez olan Rauf Bey'in (Orbay) maiyetindeydi. Teþkilat-ý Mahsusa'da (Ýstihbarat Örgütü) görev aldý. Dizimizde okuduðunuz olaylardan sonra, Yunanistan'a kaçtý.

Atatürk, sonralarý Ethem'in gurbette büyük sýkýntýlar çektiðini öðrenince, þunlarý söylemiþti:"Ethem'in sonu böyle olmamalýydý. Ne yazýk ki, o günlerin zor þartlarý altýnda kendisiyle gerektiði kadar ilgilenemedik."

Ethem, Yunanistan'dan Ürdün'e geçti, 1948'de Amman'da vefat etti. Ethem'in cenazesi, Devlet Töreniyle Çerkez Mezarlýðý'na gömüldü.

Parola: Kahve Hedefi: Ölüm!
KILIÇ Ali'ye göre Ethem, bir "Çerkez Devleti" kurulmasý hayaline kendisini iyice kaptýrmýþtý. Ancak, tek ve büyük engel olarak karþýsýnda Mustafa Kemal Paþa'yý görüyordu. Onu ortadan kaldýrmak için her yolu denemeye kararlýydý:

"Gazi yine bir akþam vakti, geç saatlerde açýk bir otomobille Taþhan'ýn önünden geçip, istasyona doðru gidiyordu. Paþa'nýn yanýnda Recep Zühtü Bey vardý. O günlerde, Çerkez Ethem'in yanýnda 'Küçük Ethem' adýnda bir müfreze komutaný görev yapmaktaydý. Küçük Ethem, yanýnda 10-15 kiþi olduðu halde, karanlýkta otomobilinin önüne çýktý. Otomobili durdurmak için teþebbüste bulundular.

Recep Zühtü Bey durumu farkedip, derhal þoförün o bölgeden uzaklaþmasýný istedi. Gazi Paþa'nýn makam arabasýný kullanan þoför, gaza bastý, aracýn projektörleri, Ethem'in adamlarýnýn gözlerini kamaþtýrdý. Saldýrganlar bir anda þaþkýna döndüler. Gazi Paþa'nýn otomobili, bu hareketle bir belayý atlatmýþ oldu. Daha sonra öðrendik ki; amaçlarý, Gazi'nin aracýný durdurmakmýþ. Daha sonra, Kemal Paþa'yý kahve ikram etmek ricasýyla Ethem'in bulunduðu otele götüreceklermiþ. Oradan da, bilinmeyen bir yere kaçýrýp, ortadan kaldýracaklarmýþ."

YARIN
Atatürk kimlere kýzýp "Beni Çankaya kayalýklarýna baðladýnýz," dedi?

Çerkez Ethem'in Ýsmet Paþa nefreti nelere maloldu?

Ethem, Gazi Paþa'yý aldatmak için hangi yollara baþvurdu?

Atatürk'ün sýrdaþý anlatýyor - 5

Hulžsi TURGUT'un yazý dizisi.