|
Türev enstrümanlar
Geçen günkü pazar yazımdan sonra bir okurum telefon açarak türev enstrümanlar kavramının ne anlama geldiğini sordu. Yanıtlamakta epey güçlük çektim. Halbuki Merkez Bankası'nda çalışırken Anadolu yollarında, kurdan, potansiyel volatiliteden şikayet eden ihracatçıya çekilen 'swap yapın döviz forward'ı satın alın' söylevlerini az dinlememiştik. İzmir'de yerleşik Vadeli İşlemler Borsamız da var. Sahi niye İzmir? Hani İstanbul Türkiye'nin finans merkezi idi? Merkez Bankası'nı bile İstanbul'a taşıyorduk. İzmir'le İstanbul'un tek benzer yanı ikisinde de deniz olması. Yalnız denizleri de, balıkları da epeyce farklı. Lüferi palamutu İstanbul'da afiyetle ızgara yaparsın da İzmir'de tavaya gider. Babakale'nin güneyinden çıkan lüferin ızgarası, turfandası hariç biraz yavan olur. Çipurayı, mercanı, sinağriti ise İzmir'de yemeli. Trançada diyecektim, ama görmeyeli nerede ise bir asır oldu.
Çift torba meselesi
Çift torbaya niye İzmir işi derler bilmediğimi peşin peşin söyleyeyim de, kumara düşkün olanların, kumarsız duramıyanların velinimeti tombalacılar mevzuuna girelim. Hizmet gezer vaziyette sunulduğu için tombala taşlarının şakırtısına kulağın alışkın olacak ki zabıtadan, polisten önce seğirt, şansını dene. Uygulamanın üzerinde hassaten duralım. Bu arada gençler için neden eğitici, ufuk açıcı yazılar yazmıyorsun eleştirisini bertaraf edelim.
Aslında işlem basit. Tombala çektirdiğin softan ya da jarseden torbayı araya bir kat daha ekleyerek ikiye bölersin. Kumaş çok ince olduğu için torba tek parça gibi görünür. Önce tombala kartlarını dağıt. Kartlardaki rakamları hemen hafızana kaydet. Ani bir bilek hamlesi ile numaraların olmadığı ya da az bulunduğu torbanın ağzını açıver. Müşteri çeker de çeker. Sigaralar elde, paralar cepte yenisine bakalım. Bin bereket.
Sakın ola İzmir'i sevmediğimi zannetmeyin. Kayınvalidem Karşıyakalı. Babamın ailesi de Balkanlar'dan göçerken kısa bir süreliğine İzmir'de konaklamışlar. Büyük amcamla Veli Dayı orada kalmışlar. Çocukluğumda 15 tatillerde onlara giderdik. Eskilerde Ankara pek soğuktu. Çift torbadan tombala çekmek ile türev enstrümanlar piyasasını daha fazla harmanlamadan başlıktaki konuya dönelim.
Türevler ne işe yarar?
Bir malın ya da bir mali aracın fiyatını vadeye göre satılıp alınabilecek hale getiren işleme türev işlemi deniliyor. Aslında bizde de var. Vadeli çek var, senet var . Tahsilatta sıkıntıya düşersen yardımcı olacak yerel, ulusal ölçekte kurumsallaşmış otoriteler var. Tahsilat bedeli de riske göre, müşteriye göre ayrıca belirleniyor. Ama vade farkını bölüp ayrı tahsilatçıya veremiyorsun. Riski de ayrıca pazarlayamıyorsun. Bir de paranı ancak tahsilattan sonra alabilirsin.
Uluslararası piyasalarda işler resmiyete dökülmüş. Para peşin. Müşterisini buldun mu her türlü fiyatın her vadesine iddiaya girebilirsin. Ödeme riskini de ayırıp, ayrı bir kağıt olarak pazarlayabilirsin. Sattığın kağıdın riski de yeni bir mali araca konu olabiliyor. Böyle böyle uzayıp gidiyor. Genellikle serbest piyasa ekonomisinde işleri batırmadan hukuki düzenleme yapılamadığı için kurallar zayıf. Denetim yok denecek kadar az. Tahmin edilen hacim 26 trilyon dolar. Dolarda da trilyonlara alışıyoruz.
Sanırım katılım bankacılığı da, fiyat belirlemede türevleri yoğun bir biçimde kullanıyordur. MSN Money'nin internet sitesinin 'aykırılar' sayfasından okudum. Mortgage türevlerine yatırım yapanları ABD'de hüzünlü günler bekliyormuş. Petrol fiyatlarının tepe üstü gittiği şu günlerde enerji fiyatlarına oynayanlar mekanlarını çoktan devretmeye başladılar .
|
