|
 |
|
SERVET YILDIRIM
Saatli bomba
Dunya, emeklilik sistemiyle ilk olarak 1889'da Almanya'da tanisti. Otto Von Bismarck Alman sanayisinin ihtiyac duydugu isgucunu saglayabilmek, insanlari tarlalarindan kopararak fabrikalara cekmek icin onlara emeklilik gibi cazip bir sey sundu. Boylece vatandaslar devlete daha bagimli hale gelecek ve bu da uretenlerin devrimci akimlarin etkisine girme riskini azaltacakti. O zaman icin oldukca yaratici ve zekice bir uygulamaydi.
Bugun ise bircok gelismis ulkede emeklilik sistemleri patlamaya hazir birer saatli bomba olarak goruluyorlar. Sorun simdilik nispeten genc nufusa sahip gelismekte olan ulkelerden cok yasli nufusa sahip gelismis ulkelerde daha ciddi. Bir zamanlar nufusunun yuzde 5'inden azi 60 yasin uzerindekilerden olusan gelismis ulkelerde bu oran su anda yuzde 25. (Bizde ise 60 yas ustundeki nufusun orani yuzde 7. Resmi tahminlere gore bu oran 2030'da yuzde 16'ya, 2050'de ise yuzde 23'e cikacak.)
Nufus hizla yaslaniyor
Nufuslarinin hizla yaslanmasi, artan hayat beklentisi ve dusen dogum orani global ekonomiyi ciddi sekilde tehdit ediyor. Gelismis ulkelerde calisan her 100 kisi 30 emekliye bakiyor. Unlu think-tank CSIS'a gore 2040'a kadar bu sayi 70'e yukselecek. Italya, Japonya ve Ispanya'da ise her 100 calisana 100 emekli dusecek. Yani bu ulkelerdeki sosyal guvenlik sistemleri bir calisandan kestikleri primle baska bir emekliye maas odeyecek, saglik giderlerini karsilayacak.
Hicbir emeklilik sistemi boyle bir yuku kolay kolay kaldiramaz. Eger tedbir simdiden alinmazsa yakin bir gelecekte sosyal guvenlik sistemlerindeki finansman sorunu iflas noktalarina kadar ulasabilir.
Reuters'ten Mark Egan'in bir makalesine gore emekli maasi ve saglik giderlerinin toplam maliyeti gelecek 50 yilda bu ulkelerdeki milli gelirin yuzde 12'sine ulasacak. Bu maliyeti karsilamak icin hukumetler ucretlerden daha fazla kesinti yapmak yani vergi yukunu arttirmak zorunda kalacaklar. Ote yandan dogum oranlarindaki dusus yani mukellef sayisindaki azalma nedeniyle hukumetlerin vergi gelirlerinde de bir dusus olacak.
Buyume surmeli
Bu nedenle gelismis ulkelerde cozum arayislari artti. Uzmanlarin simdilik uzerinde anlastiklari en onemli nokta, soruna cozum bulunabilmesi icin global ekonomideki buyumenin surmesi gerektigi. Eger ekonomiler buyur ve uretken olurlarsa emekli maaslari diger harcamalardan yapilan kisintiyla odenebilir.
Hukumetler siki politikalarla kamu borcunu, dolayisiyla faize giden parayi azaltarak emekli odemelerine daha fazla kaynak ayirmaya calisiyorlar. Bir de Norvec gibi bazi ulkeler petrol gibi su anda varolan ancak gelecekte tukenecek kaynaklarin gelirlerini bir fonda toplayarak sosyal guvenlik icin kullanma yolunu sectiler.
Sosyal guvenlik haklarinin kisitlanmasi, vergilerin ve emeklilik yasinin arttirilmasi ve calisanlarin ozel tasarruf sistemlerine yoneltilmesi gibi uygulamalar hukumetler icin sancili da olsa kacinilmaz gorunuyor.
Haberleri gazete sayfasi goruntusunde okumak icin
SABAH e-Medya"ya
tiklayin
|
|
|
|
