Bu satırlar, bugün "reel sektör" dediğimiz "şirket"lerin "milad"ı olarak alınabilir mi? Ali Akyıldız'ın bir TEB yayını olan "Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri" başlıklı çalışmasını okuduktan sonra bu soruyu "evet" diye yanıtlamak mümkün...

Akyıldız, "Osmanlı Devleti'nde Şirketleşme" olgusunu, ardından da "Şirketlerin Çıkardıkları Bazı Tahvil ve Hisse Senetleri"ni irdeliyor. Akyıldız'ın çalışması dünü anlatıyor ama, aslında günümüzün aynası niteliğinde...

"Ekonomik faaliyet"lerde bugün de aynı sorunlar içinde değil miyiz? İşte bir örnek: 11 Temmuz 1856'da bir grup İngiliz, İzmir-Aydın demiryolunun yapımı için hükümete başvuruyor. Şirketin sermayesi 20 sterlin değerinde 60 bin hisse senedinden oluşmaktadır, ki bunun 15 bini Osmanlı ülkesinde satılacaktır. Sultan Abdülmecid de teşvik için beş yüz hisse alır. Sonuçta dört yılda bitmesi gereken demiryolu, on yılda tamamlanabilecektir.

Çünkü Osmanlı devleti, adalet, cömertlik ve iyilikseverlik ilkeleriyle bağdaşmayacağı düşüncesiyle gerekli müeyyideleri yerine getirmeyen şirketle olan anlaşmasını bozma yoluna gitmek istemeyecektir.

Peki, bugün neredeyse "benzin"e eşdeğer fiyata gelen "su" sorunu nasıldı o yıllarda? İşte, "tahvil"ler de bu sorunun bir göstergesi...

Mesela 4 Mayıs 1882'de kurulan "Dersaadet Su Osmanlı Anonim Şirketi" hastane, kışla ve mekteplere bedava su vermekle yükümlü. Kentin 12 yerinde kurulacak çeşmelerden akacak su da... 28 Ekim 1888'de kurulan "Üsküdar ve Kadıköy Su Şirketi"ne ise İstanbul'un işgali sırasında Alman şirketi olduğu gerekçesiyle "İtilaf Devletleri Fevkalade Komiserliği" tarafından el konulacak, su fiyatlarına üç misli zam yapılacaktır.

Bir ilginç şirket de 3 Haziran 1893'te II.Abdülhamid'in iradesiyle kurulan "İmtiyazlı İspermaçet ve İstârik Mumu Şirket-i Osmaniyyesi"... Bu şirketin amacı da İstanbul'daki belediyeler için "mum" imal etmek. Fakat 1896'da faaliyete geçen şirket, ülkeye havagazı, gaz lambası ve elektriğin girmesiyle, bir süre sonra kapanmak zorunda kalacaktır.

"Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri" kitabı, ekonomik bunalımla boğuşan herkesin ilgisini çekecek bir çalışma...