Geçen hafta, yeni yayınlanmış bir kitap yollamışlar, "Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı", Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey kaleme almış. Kim bu "nazır" diyeceksiniz. Ali Rıza Bey 1842-1928 arasında yaşamış. Ahmet Rasim ile Abdülaziz Beyin kulvarında "bir sosyal hayat vakanüvisi". Muhtelif zamanlarda kaleme alınmış, yayınlanmış konuları Ali Şükrü Çoruk yeniden yayına hazırlamış. Bizi de ilgilendiren bölümlerin başında Nazır Bey'in "nazırlık" konusu geliyor: Balık Musahabeleri, 1922'de Peyam-ı Sabah'ta yayınlanmış. Diline dokunmadan naklediyoruz: Şimdi lüfer mevsimi ya, buyurun:

"Lüfer mevsim-i saydı ağustos on beşinde başlar ve teşrinievvele kadar imtidad eder. Bu balık, sayyadın tabirince geçici balıklar zümresindendir. Lezzet ve nefaseti ve kendisinin oltaları kat ile firar etmekteki feraseti meşhurdur.

Lüfer balığı saydı yalnız körfeze münhasır olmayıp, Paşabahçesi, Çubuklu, Küçüksu, Kireçburnu, Büyükdere ve Bebek önleri de lüfer saydgahıdır. Fakat eğlencelisi Kanlıca körfezi olduğu için erbab-ı tenezzüh orayı tercih ederlerdi.

Balıkçılar, bu cins balığın on beş, yirmisi bir kıyye gelenlerine çinekop ve daha büyükçelerine sarı kanat, sekizi onu bir okka sıkletinde olanlarına lüfer namını vermişlerdir. Daha büyüklerine kofana ıtlak olunur. Kofananın iki kıyyeye kadar olanları levrek gibi mayonezli olarak da tabh edilir. Tanesi iki kıyyeden fazla gelenleri lezzetsiz, yavruları da yağsız olduğu için erbabı indinde makbul değildir.

Lüferin en makbulu ızgara lüferidir ki sekizi onu bir kıyye sıkletinde olanlardır. Nisabında ızgara edilmiş ve henüz dumanı çıkmakta iken ortaya getirilmiş olan lüferin üzerine vaktiyle bazı erbab-ı tabiat yalının limonluğundan bilhassa taze limon koparttırıp sıkarlardı. Güzel bir rayiha verdiği cihetle daha iştahlı tenavül olunurdu.

Çok kişi saydettiği lüferi sandalda hazır bulundurduğu mangalda hemen ızgaraya koyar, pişirip tenavül ederdi. Lüfere çıkanlar beyninde bu da bir adetti.

Balık meraklılarından bir zat "Balığı sudan çıkarılmasını müteakkip hemen öldürmelidir, karada bırakılarak kendiliğinden ihnak suretiyle terk-i hayat eden balıklar sudan çıktığı zamanki nefasetini muhafaza edemez" derdi.

Lüferin tuzlusu da latif olur. Şehremin-i esbakı Mazhar Paşa merhumun adeti idi: Her sene lüfer mevsiminde tuzlayıcı esnafına suret-i mahsusada tuzlattırır ve kıymet-şinas bazı ehibbasına da ihda ederdi.

Suyu temiz yerlerde sayd olunan balıklar, çamurlu ve bulanık sularda tutulan balıklardan makbuldur. Marmara denizinden çıkarılan balıklar Çanakkale haricinde saydedilen balıklara ve Boğaziçi'nde tutulan balıklar da Marmara denizi balıklarına faiktir.

Eski kibarlardan deniz avcılığına merakı olanlar beyninde torik ve levrek balığı saydının ayrıca bir ehemmiyeti vardı. Müteveffa Abraham Paşa bir gün esna-yı sohbette 'Kara avcıları indinde geyik saydı ne kadar makbul ise deniz avcılığında da torik saydı o derece kıymettardır' demiş ve torik balığından uzun uzun bahsetmişti. Müşarünileyh avcılıkta malumat- vasia ashabından idi.

Torik gayet kuvvetli ve çevik bir balık olduğu için saydı gayet metin edevat-ı saydiyyeye ve büyük tecrübe ve mümareseye muhtaç olduğunu erbabı söylerler.

Levrek çıkan mahalleri erbab-ı merak yekdiğerinden mektum tutmak isterler. Fakirin, ettiğim tahkikata göre levrek saydgahının başlıcaları Paşabahçesi, Sarayburnu, Kızkulesi, Baltalimanı gibi mahallerdir."

Bunlar şimdi de var mı, oralarda aynen duruyor mu diye sormayın? Eski zamanlar hayali cihana değer diyenlere döneceğiz.