S A B A H O N L I N E 17.03.2001

Şu an 19 Mart 2001 - Pazartesi tarihli sabah.com.tr'yi okumaktasınız.
Bugüne ait sabah.com.tr içeriği için tıklayın »

kapat

17.03.2001

Anasayfa

Win-Turkce US-Ascii

Türk'ün parayla imtihanı
Prof. Şevket Pamuk güç simgesi parayı tarihi örnekle anlatıyor: 'Değeri düşen para, Yeniçeriler'in gözünden kaçmaz'

Bugünlerde herkesin dilinde tek sözcük var: Para. Marks'ın, "Evrensel orospu" dediği, Napolyon'un arka arkaya üç defa tekrarladığı para, hayatımızın belirleyicisi olurken hal ve davranışlarımızı da değiştiriyor. TL ve dolar taşıyan hallerimiz birbirinden öyle farklı ki... Dolar, bizi güçlü kılarken; TL'nin belirsizliği bizi korkutuyor. Bu hal, piyasaya yeni mi çıktı yoksa tedavülde de biz mi farkında değiliz?

Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi ve "Osmanlı'dan Günümüze Paranın Tarihi" kitabının yazarı Prof. Dr. Şevket Pamuk, güven, para ve güç ilişkisinin tarih içinde de var olduğunu söylüyor: "Büyük İskender'den bu yana para egemenliğin sembolü. Devletler piyasaya sikke sürerken hükümdarın egemenliğini en uzak ülkelere kadar götürürdü. Osmanlı sikkelerinde de 'Ben karaların ve denizlerin sultanıyım' yazar. Osmanlı'da ilk sikke Orhan Bey döneminde basıldı. Osman Bey dönemi, İlhanlılar'a bağlıydı."

Yazar Orhan Pamuk'un ağabeyi Prof. Pamuk, parayı bu yüzden 'hem ekonomide hem de siyasette bir güç simgesi' olarak tanımlıyor: "Çünkü işlevini yerine getirebilmesi için devletin inandırıcılığının yani bugünkü adı ile kredibilitesinin olması gerek. Halk, devlete ve sultana güven duyuyorsa paranın değeri artar, işlemlerde kullanılabilir."

OSMANLI'DA PARA AYARI
19 Şubat ekonomik krizinden sonra TL'den kaçıp dolara koşmamızın benzerinin, Osmanlı'da da yaşandığını söylüyor Pamuk: "Devlet bütçe açıkları ya da ödemeler için para basar. Bu da enflasyona neden olur. Bu, Osmanlı'da da geçerliydi. Egemenliği duyurmak için piyasalarda çok para dolaşması istenirdi. Kağıt para kullanılmadığından, bunu sikke ayarını düşürerek yapardı.

Halk sikkelerin ayarının düşürülmesi üzerine kayıtsız kalmaz, ayaklanırdı. Çünkü, arkasından enflasyon dalgasının geleceğini biliyordu."

Osmanlı'da sikkelerin ilk ayarı Fatih Sultan Mehmet, tahta çıktığında gerçekleşmişti. Henüz çok genç olduğundan tıpkı bugün olduğu gibi bürokratların tavsiyesi üzerine sikkelerin ayarının düşürülmesine itiraz etmemişti. "Ama" diyor Pamuk, "yeni akçeler çok küçüktü ve bunlar Yeniçeriler'e maaş olarak ödendiğinde, hoşnutsuzluk yarattı. Sarraflarda, akçenin Venedik altın dükası karşılığındaki kuru, saniye saniye hesaplanıyordu. Yeniçeriler, alım güçlerinin düştüğünü anlamakta zorluk çekmeyip, ayaklandılar." Prof. Pamuk, Yeniçeriler'in paranın işlevinden, kurundan iyi anlamalarını tıpkı günümüzün memurları gibi ikinci bir iş yapmalarına, bağlıyor. Kısacası parayı iyi tanıyoruz. Bugün paramız nasıl dolara endeksliyse, o zamanlar da Venedik altını dükasına endeksliydi. Prof. Pamuk sözlerini şöyle sürdürüyor: "Osmanlı, dükayla mücadele etmek için 1477'de altın sikke bastırdı. Amacı siyasi ve askeri alanda olduğu gibi Venedik'in egemenliğini bozmaktı. 100-150 yıl sıkı rekabet etti, ama dükanın egemenliğini aşamadı. Bugün de devlet, 'dövizinizi bozdurun, TL'ye güvenin, yüksek faiz verecek' dedi. İktisatçılar bile güvendi ama Ayşe teyze güvenmedi. Demek ki, Merkez Bankası'nın, devletin kredibilitesi azmış... Dolardan vazgeçilmedi ve Ayşe Teyze haklı çıktı."

Para güven ister
Prof. Dr. Şevket Pamuk, kağıt paranın güvene ihtiyaç duyduğunu şöyle anlatıyor: "Kağıt parayı 800-1000 yıl önce Çinliler buldu. Avrupalılar 17'nci yüzyıldan itibaren kullanmaya başladı. Kullanılabilmesi için devlete asgari bir güven lazım. Osmanlı'nın 1840, 1870'lerde kağıt paraya geçiş denemeleri oldu ama başarılamadı. Çünkü bu savaş yıllarıydı. Para basılması, enflasyon yarattı. Bu da kredibiliteyi düşürdü. Kağıt paranın güvene ihtiyacı var."

BUKET AŞÇI