SİPARİŞ BEBEK ZOR
1. İnsanda 100 binden fazla gen olduğu zannediliyordu. Ancak bu sayı ortalama 35 bin çıktı. Yani sanılandan çok daha az gen bulunuyor.

Bu durum ısmarlama bebeklerin ortaya çıkmasının bir süre daha ertelenmesi anlamına geliyor. Çünkü genlerin kendi aralarındaki ve çevre ile olan ilişkileri tahmin edildiğinden çok daha fazla. Yani "homoseksüellik geni ayrı, yaşlanma geni ayrı, suça yatkınlık geni apayrı" gibi tanımlamalar artık geçerli değil. Genlerin birbirleri ve çevre ile çok yakın etkileşimlerinin sonucunda yaşlanma, homoseksüllik, uyuşturucu bağımlılığı ya da suç işleme ortaya çıkıyor. Genler dörtlü ve beşli kombinasyonlarla etkileşime giriyor. Bu durum bir Boeing uçağının çalışmasından daha karmaşık. 200 bin parçası bulunan Boeing'te bile parçalar birbirleriyle üçlü-dörtlü etkileşim içindeler.

2. DNA'nın yüzde 99'luk kısmı işe yaramaz (boş) zannediliyordu. Halbuki bu devasa bölümün genler üzerinde büyük etkisi olduğu anlaşıldı. Bir başka deyişle insanların yüzde 99'unun DNA'sı birbiriyle tıpatıp aynı. Farklı ırk ve renklerden oluşan insanlar da buna dahil.

3. Kadınların evrim sürecinde erkeklerden ileri olduğu ortaya çıktı. Erkekliğin Y kromozomuna değil, kadınlarda var olan, ekstra X kromozomunun bulunmayışına bağlı olduğu anlaşıldı. Y kromozomunun hemen hiçbir fonksiyonu yokmuş. Bu ne demek? Erkek ve kadınlarda cinsiyeti belirleyen iki farklı kromozom var. Bunlar X ve Y kromozomları. Erkekler biri ana, diğeri babadan gelen XY kromozomları taşıyor. Kadınlar ise XX kromozomları taşıyor.

KADIN EVRİMDE ÖNDE
Bugüne kadar Y'nin erkekliği belirleyen kromozom olduğu zannediliyordu. Ancak son bulgular Y kromozomunun erkeklik açısından "etkisiz eleman" olduğunu ortaya çıkardı. Ayrıca Y kromozomunun X'e göre hem çok daha küçük, hem de çok daha basit olduğu görüldü. Y'nin evrim sürecinde hep X'in baskısında kaldığı ve bu yüzden evrimini tamamlayamadığı anlaşıldı. Üzerindeki birkaç gen de X'tekilerin tıpatıp aynısıydı.

Gen araştırmalarını yürüten Celera Genomics Şirketi Başkanı Craig Venter "Yani erkeklik, bizde ekstra X kromozomunun olmayışından kaynaklanıyor. Y kromozomu gelişmemiş. Kadınlar evrimde erkeklerden daha önde" yorumunu yaptı. Bu bağlamda erkeklerin, genetik hastalıkları bulaştırma riski kadınlara oranla 2 kat daha fazla olduğu görüldü.

ADRESE TESLİM İLAÇ
4. Bİrkaç yıla kadar kişiye özel genetik ilaçlar piyasaya çıkacak. Özellikle Alzheimer gibi zihinsel hastalıkların yanı sıra, şizofreni, depresyon gibi ruhsal hastalıklar ile kanser gibi hastalıklar da tarih olacak.

Şu anda piyasadaki ilaçların tamamı, daha önce keşfedilen 483 gendeki bozuklukların tedavisine yönelik. Ancak insanda ortalama 35 bin gen olduğunu düşünürsek piyasaya çıkacak ilaç sayısı birkaç yıl içinde yüzlerle ifade edilecek. Hükümet destekli Human Genome Project Şirketi Başkanı Francis Collins, "Öyle bir gün gelecek ki, hasta doktora gibi, kimlik kartı boyutundaki genetik şifresini verecek" diyor.

10 soruda genler hakkında her şey
1) Gen nedir?

DNA'nın anlamlı/işlevsel en küçük bölümü. Her gen insana bir özelliğini verir. Birik aş rengi, diğeri göz, öbürü saç rengi gibi...

2) Kromozom nedir?

İnsana özelliklerini veren genlerin tümünün, hücre çekirdeğine sığabilmek için sıkışıp, büzüşmesi sonucu ortaya çıkan yapı.

3) Dün ne oldu?

Biri hükümetçe desteklenen diğeri özel iki şirket, 10 yıldır devam eden çalışmalarını açıkladılar. Her iki şirket de bir insanın DNA'sını çözmeye çalışıyordu.

4) Geçen yaz "bitirdik" diye ilan etmemişler miydi?

Evet. Yüzde 90'lık bölümü bitmişti. Son 7 aydır kalan kısım üzerinde çalıştılar. Hükümet destekli konsorsiyum, o tarihten bu yana bilgiyi internete yüklerken, özel şirket ise müşterilerine parayla veriyor.

5) Yani şimdi çalışmalar tamamen bitti mi?

Hayır. DNA'nın tamamen çözülmesi için konulan tarih 25 Nisan 2003.

6) Peki dünkü açıklamanın önemi nedir?

Çalışmalarını ayrı koldan yürüten iki ayrı ekip, ilk kez birbirlerinin çalışmalarına bakıp, inceleme fırsatı buldular. Rakamlar karşılaştırıldı ve daha önce DNA'nın işe yaramaz denilen yüzde 97'lik bölümünün ve çevre koşullarının aslında özelliklerimizin belirlenmesinde çok önemli olduğu ortaya çıktı.

7) Vücudumuzda ne kadar gen var?

25-35 bin arasında. Hükümet destekli şirkete göre 31 bin. Celera adlı özel şirkete göre 26 bin.

8) Neden tam rakam çıkartılamıyor?

Çünkü DNA'nın işleyişi her yaşa göre değişiyor. Bazı genler genç yaşlarda aktifken, aynı genler ileri yaşlarda tamamen pasif hale geliyorlar. Bunları tespit etmek zor.

9) DNA'nın yüzde 97'si işe yaramaz ne demek?

Bize fiziksel, karakter özelliklerimizi veren genler sadece yüzde 1.1'lik bölümünü oluşturuyor. Kalan bölümün şu ana kadar, işe yarayan genleri koruma görevinin dışında başka bir görevi olmadığı zannediliyordu.

10) Bilimadamları başka neler keşfetti?

İnsan DNA'sının içinde birçok bakteri DNA'sı bulunduğu ve bu bakteri DNA'larının bizi birçok hastalığa karşı koruduğu ortaya çıktı.

Amerikan şirketi Celera Genomics Başkanı Craig Venter; insanın genetik haritasının çıkarılmasının önemini birkaç cümleyle şöyle özetliyor: "Önceleri bir genin yerini tespit edebilmek için 10 yıl çabalardık. Artık bu iş bilgisayarda sadece 15 saniye alacak..." Böylece bilimadamları artık genlerin yerlerini bulmakla zaman harcamayacaklar. Yerlerini bildikleri genlerin ne işe yaradığını ve nasıl çalıştıklarını inceleyecekler. Bu da yeni ilaç ve tedavi yöntemleri geliştirmek anlamına geliyor. Celera Şirketi, insandaki ortalama genin 26 bin ile 39 bin arasında olduğunu savunurken, uluslararası konsorsiyum 30-40 bin arasında gen olduğunu öne sürüyorlar.

Bakteri genleri insanı koruyor
İnsan DNA'sının içerisinde, bakterilerinkiyle tıpatıp aynı genler olduğu keşfedildi. Bu sayı 223'ü buluyor. Bakteri ve parazit genlerinin evrim sürecinde, insan DNA'sının içine girdiği ve burada kaldığı tahmin ediliyor. Dahası, bakteri DNA'sı bizi türlü hastalıklara karşı koruyor ve vücudumuzun bağışıklık sistemini oluşturuyor. Human Genome Project'in Başkanı Francis Collins, "Vücudumuzdaki genlerin hatırı sayılır bir bölümü bakterilerinkine benzediğinden, üretilen protein türleri de bakterilerle aynı. Örneğin depresyona yol açan genler bakteride de var. Bu bakteri genlerinin bizi hastalıklardan koruduğuna inanıyoruz" diyor.

Yaşam uzayacak
İnsan DNA'sının kodlarını çözmeyi başaran bilimadamları, gelecekteki aşamaları ve buluşun insanlığa kazandıracaklarını 10 yıllık planlar halinde açıkladı. Bilimadamlarına bakılırsa, önümüzdeki 40 yılda ölüm oranları hızlı bir düşüş gösterecek.

* Bağırsak, göğüs, prostat kanseri gibi 25 çeşit kanser türü gen tedavisiyle iyileştirilecek.

* Hastalıklar ortaya çıkmadan tespit edilecek. 40'lı yaşlarda bağırsak kanserine yakalanacağını öğrenen kişi 25 yaşında tedaviye başlayacak

* Genlerde etkili olan yeni nesil ilaçlar üretilecek.

2020!Deliliği unut!
* Diyabet ve yüksek tansiyon tedavisinde birkaç hap yeterli olacak

* Her tür kanser tedavi edilecek.

* Zihinsel bozuklukların üstesinden genetik tedaviyle gelinecek.

* Kalıtımsal hastalıklar artık korkulu rüya olmayacak.

2030 Gençlik kapıda
* Yaşlanmaya yol açan genler tamamen belirlenecek.

* İnsan ömrünü uzatacak ilk klinik denemeler yapılacak.

* Laboratuvarlar tarih olacak. Her deney, bilgisayarda yapılabilecek

* 1000 dolara ileride hangi hastalıklara yakalanacağımızı öğreneceğiz.

2040 100 yıl yaşamak
* Kişiye özel haplar çıkacak

* Ortalama ömür 95 yıl olacak.

* Çocuk doğar doğmaz, ileride yakalanacağı hastalıklar belirlenecek. Bozuk genler değiştirilecek.

Farenin DNA'sı çözüldü
Bilimadamları farenin gen kodlarının deşifre edildiğini, bunun insan biyolojisine ışık tutacağını açıkladı. Celera Genomic şirketinden Mark Adams adlı bilimadamı, farenin genetik kodlarının insanla aynı uzunlukta (3 milyar civarında) olduğunu söyledi. Bilimadamları fare ve insanın genetik kodlarının çözümünü birçok nedenden istiyor. Bunlardan biri de iki türün geninin karşılaştırılarak, insan biyolojisini daha iyi anlaşılır hale getirmek. Bu yolla kanserle ilgili yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi amaçlanıyor.