Kim, ne vergi ödeyecek?

Ticari kazanç ve serbest meslek kazancı elde edenler ile basit usule tabi olanlar, hayat standardı esasına göre vergi ödeyecek

Kurumlar Vergisi mükellefleri, faiz, zirai kazanç, repo, temettü ve kâr payı geliri elde edenler hayat standardı esasına göre vergi ödemeyecek

Son çıkan "Hayat Standardı Esasına Göre Vergilendirme", yaklaşık iki milyon vergi mükellefini yakından ilgilendiriyor. Yılın sonuna yaklaşık bir ay kala çıkan ve 2000 yılı gelirlerine uygulanacak bu vergi, mükellefler için tam bir sürpriz oldu.

Aslında "Hayat Standardı Esası" vergi mükelleflerinin yabancısı değil. Yürürlükten kaldırıldığı iki yıl öncesine kadar, tam 16 yıldır uygulanıyordu. Gelirin gerçek tutarının vergilendirilmesine engel olması nedeniyle, gereksiz bulunduğu için kaldırılmıştı iki yıl sonra gerekli bulunduğu için geri getirildi.

23 Kasım 2000 Tarih ve 4065 sayılı yasa ile getirilen Hayat Standardı Esası'nın, yalnızca 2000 ve 2001 yılı kazançları için uygulanması öngörülüyor.

I- Genel açıklamalar

A) KİMLER HAYAT STANDARDI ESASINA GÖRE VERGİ ÖDEYECEK?
1) Ticari Kazanç Elde Edenler

Gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olan ve ticari kazancı nedeniyle, işletme defteri ya da bilanço esasına göre defter tutan esnaf ve tüccarlar, hayat standardı esasına tabiler. Bakkal, kasap, kuruyemişçi, kırtasiyeci, inşaatçı, manifaturacı, yedek parçacı, mobilyacı, berber, bar, gazino işletenler, nakliyeciler hayat standardı esasına tabiler...

2) Serbest Meslek Kazancı Elde Edenler

Bunlar da, serbest meslek kazanç defteri tutan ve gerçek usulde gelir vergisine tabi olan kişilerdir. Örneğin; doktor, avukat, serbest muhasebeci, mali müşavir, yeminli mali müşavirler, noterler, ses ve sahne sanatçıları, gümrük komisyoncuları, diş protezcileri hayat standardı esasına tabiler.

3) Basit Usule Tabi Olanlar

Daha önce götürü usulde vergilendirilen bu mükelleflerin sayısı da 700 bin kişi civarında. Şehiriçi taksiler, minibüsçüler ve bazı küçük esnaf basit usule tabiler.

B) KİMLER HAYAT STANDARDI ESASINA GÖRE VERGİ ÖDEMEYECEK?

1) Kurumlar Vergisi Mükellefleri
a) Holding şirketler de dahil anonim şirketler, limited şirketler, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler,

b) Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,

c) İktisadi kamu müesseseleri,

d) Kooperatifler,

e) İş ortaklıkları,

hayat standardı esasına tabi değiller. Bunlar zarar beyan etseler ya da düşük kazanç beyan etseler dahi, hayat standardı esasına göre vergi ödemeyecekler.

2) Diğerleri
Hayat standardı esasına tabi olmayan diğer kişiler aşağıdaki gibi.

a) Ücret geliri elde edenler,

b) Konut ya da işyeri kira geliri elde edenler,

c) Zirai kazanç elde edenler,

d) Faiz, repo, temettü, kâr payı geliri elde edenler,

e) Borsada kazanç elde eden,

f) Değer artışı kazancı elde edenler,

g) Noter vekilleri, geçici yetkili noter yardımcıları, ruhsatlı dava vekilleri, ebeler, sünnetçiler, sağlık memurları, arzuhalciler...

h) 17.08.1999 ve 12.11.1999'de meydana gelen doğal afetler nedeniyle mücbir sebep hali ilan edilen yerlerde, mükellefiyet kaydı bulunan mükellefler,

ı) İlk defa işe başlayanlar.

HAYAT STANDARDI ESASINA GÖRE VERGİ ÖDEMEK NE ANLAMA GELİYOR?
Asgarİ ücretlinin dahi vergi ödediği düşüncesinden hareket edilerek, bazı vergi mükelleflerinin de, asgari bir tutar üzerinden vergi ödemeleri amaçlanmış durumda.

Bu kişiler, mart ayında (basit usule tabi olanlar şubat ayında) verecekleri yıllık gelir vergisi beyannamesinde, zarar beyan ederlerse ya da hayat standardı esasına göre saptanan kazançtan daha düşük bir kazanç gösterirlerse, zararları ve düşük kazançları kabul edilmeyip, hayat standardı esasına göre belirlenen asgari bir kazanç tutarı üzerinden, gelir vergisi ve fon payı ödemeleri istenecek.

Hemen belirtelim, hem beyan edilen kazanç hem de hayat standardı esasına göre bulunan kazanç üzerinden ayrı ayrı vergi ödenmesi gerekmiyor. Hangi kazanç daha yüksek ise, o kazanç üzerinden vergi ödenecek. Kaldı ki, hayat standardı esasına göre belirlenenin üzerinde kazanç beyan eden mükellefler için, hayat standardı esası bir anlam ifade etmiyor.

Hayat standardı esasına göre kazancın hesaplanması iki aşamalı.

a) Birinci aşama : Temel göstergeleri kapsıyor. Temel gösterge olarak, dörtlü bir ayırıma göre asgari kazanç tutarları belirlenmiş olup Tablo-I'de, bu göstergelere ve göstergelerin vergisine yer verilmiştir.

Hayat standardı temel göstergeleri, büyükşehir belediyelerinde yüzde 25 oranında, kuyumcularda yüzde 50 artırılarak, kalkınmada öncelikli yörelerde faaliyette bulunan mükelleflerde ise yüzde 50 indirilerek uygulanır.

b) İkinci aşama : Hayat standardı esası ilave göstergeleri ile ilgili.

Mükellefin otomobili, birden fazla binası, özel şoförü, aşçısı, hizmetçisi, bahçevanı, turistik amaçlı yurtdışı çıkışı olmasına bağlı olarak, ilave göstergeler belirlenmiş olup, Tablo-II'de gösterilmiştir. Temel gösterge ile ilave gösterge tutarı, hayat standardı esasına göre bulunan asgari kazanç olup, bunun altında kazanç beyan edilmesi halinde, hayat standardı esasına göre bulunan tutar esas alınacak.

Vergi yasalarında vitrin süsü
Burada göze çarpan ilginç bir durumu da, vurgulamakta yarar görüyoruz. Özel uçak, yat, kotra gibi servet unsurları ile mürebbiye, aşçı ve bahçıvan çalıştırmak, yarış atı yetiştirmek gibi unsurlar, hayat standardı esasının uygulanacağı bakkal, manav, tamirci, köfteci, kırtasiyeci, manifaturacı gibi kişilerde pek görülmeyen bir durum. Asıl bu servet unsurlarına sahip olan holding şirketlerin ve anonim şirketlerin ortakları ile on milyarlarca lira faiz ve kira geliri elde edenler, bu uygulamanın kapsamı dışında bırakılmış durumda. Bu nedenle, özel uçak, yat ve kotra sahibi olmak mürebbiye, bahçıvan çalıştırma veya yarış atı yetiştirmek gibi göstergeler, vergi yasalarında bir "vitrin süsü"olmaya mahkum...

YARIN
* Birden fazla işyerinde ticari faaliyet durumunda ödenecek vergi ne kadar?

* Hayat standardı esasına göre bulunan gösterge tutarı üzerinden gelir vergisi nasıl hesaplanacak?

* Kira gelirlerini kim, nasıl beyan edecek ve kaç lira vergi ödeyecek?