Dinleyici Hakları

Yıl 1999. Onsekiz yaşında bir genç ve gerçekleşeceğine kimsenin inanmadığı rüyası. Müzik endüstrisini derinden etkileyecek bir devrimin ilk adımları. Daha doğrusu, tuş sesleri. Yapılmak istenen, internet üzerinden müzik dosyalarının değiş-tokuş edileceği bir program yaratmak. Olayın kahramanı ise son zamanlarda internet literatüründe adı çok sık anılan Napster şirketinin kurucusu Shawn Fanning. Rüyasını yaşamak amacıyla üniversiteyi terk etmekten sakınmayan farklı bir girişimci.

Napster'ın geliştirdiği uygulamanın püf noktalarından biri, müzik dosyaları takas edilirken merkezi bir bilgi bankasından geçilmemesi. Bir başka deyişle, program, talep edilen dosyaya sahip olan kişiyle, onu arayan kişi arasında direkt bir bağlantı kuruluyor. Dolayısıyla işlem, nispeten hızlı bir şekilde tamamlanıyor.

"Süper" ama yasal mı?
Fikir internette müzik arayanlar için inanılmaz cazip. Ancak gözden kaçan çok önemli bir detay var. İnternet bir dosya paylaşım ortamı olsa da, dükkandan bedel ödeyerek alınan Madonna CD'sini bedavaya yüklemek kanuna aykırı. Korsan CD satmakla aynı suçla karşı karşıyayız. Farklı bir pencereden bakıldığında ise, internet kullanıcıları, daha doğrusu, "dinleyicileri" açısından "süper" bir hizmet.

Bu lüksün sürmesi, telif hakları yasalarıyla çeliştiğinden, çokuluslu plak şirketleri, Napster'ı mahkemeye vermiş bulunuyor. Olayın ilginç bir boyutu da, şirketin, "suç işlemeye yönelik platform oluşturmaktan" incelemeye alması. Esas suç işleyenler ise, bu servisi kullanarak yükledikleri dosyaları kâr amacıyla dağıtanlar olacak.

Bu tür sitelerin türemesi, bir yandan tüketicileri sevindirirken, diğer yandan da, bandrollü özgün içerik üretenleri veya dağıtanları korkutuyor. Napster ve benzeri sitelerin mevcudiyeti, şimdilik CD satışlarına olumsuz yansımasa da, uzun dönemde hem müzisyenleri hem de plak şirketlerini zora sokabilir. Bu nedenledir ki, Napster'a açılan davada, şirket, müzik devlerinden EMI, Universal, Sony, Warner gibi isimleri karşısına almış durumda. Ayrıca bazı ünlü müzik grupları da, bu servisin çok kullanıldığı üniversitelere, siteye kampüs üzerinden erişimin kısıtlanması talebiyle başvurmuş durumda. Sitenin yasal statüsü belirlenmediğinden olsa gerek, bu talep, şimdiye kadar çoğu üniversite tarafından reddedilmiş bulunuyor.

Özgün içeriği kim koruyacak?
Napster'ın yaşadıkları, özgün içerik üreten ve dağıtan tüm kişi ve kurumları yakından ilgilendiriyor Kitaptan makaleye, fotoğraftan filme, internetten "yaratıcısının izni olmadan" dağıtılabilecek her tür dosya için alarm veriyor. Öte yandan da, müzik veya benzeri sektörlerde isim yapmış bazı sanatçılar son çalışmalarını "aracıya gerek duymadan" kendi web sitelerinden dağıtabiliyorlar. Ancak dünya müzik sektörünün yeni sanatçıları tanıtmak ve benimsetmek amacıyla yaptığı dev harcamalar düşünülürse, tek başına internetin yetersiz kalacağı ortada. Yine de, yeni sanatçıların öncelikle internet aracılığıyla tanınmaları ve kendilerini büyük şirketlere kabul ettirmeden de sanatlarını aktarabilmeleri müthiş bir olanak.

Napster davasının bakılmasına bu hafta başlanıyor. Mahkemede görüşülecek konular ve alınacak kararlar, internetten özgün içerik dağıtımıyla ilgili yasal bir bakış açısının oluşması açısından büyük değer taşıyor. Napster, P2P (kişiden kişiye) diye adlandırılan bu dosya paylaşımının bir özgürlük olduğunu savunuyor. Sitenin 5 milyonu aşan özgün kullanıcı sayısı, geliştirilen uygulamanın ne denli popüler olduğunun göstergesi.

Bakalım internet, "telif haklarına saygıda kusur etmeden" yoluna nasıl devam edecek?