"Tarih albümü"nde kareler

Üç hafta kadar önceydi. Boston'da Harvard Üniversitesi'nin kitapçısına girdiğimde raflara yayılmış, yangın alevlerini andıran parlak kırmızı kapaklı bir kitap dikkatimi çekti. Ne Washington, ne de New York kitapçılarında görmemiştim. Üzerinde sarı renkteki harflerle "Revolution" yazıyordu; hemen altında ise daha küçük ve beyaz renkli harflerle kazınmış, "Faces of Change". Yani, "Devrim" ve "Değişimin Yüzleri".

Kapağa, kırmızı fonun içine yerleştirilmiş dört fotoğraf... Sol üst köşede, Dalai Lama, sağ üst köşede ağzında upuzun purosu ile en sevimli fotoğraflarından birindeki Ernesto "Che" Guevara¥ Sol alt köşede, Burma muhalefet lideri, anlamlı yüz ifadesiyle Bayan Aung San Suu Kyi, sağ alt köşede ise kahkahalı yüzüyle Nelson Mandela.

Arka kapakta sol üst köşede, başında fötr şapkasıyla, İrlanda bağımsızlığının ve IRA'nın mimarı Michael Collins, hemen altında kar maskesi içinden sadece gözleri görülen Meksika'daki Maya kızılderililerinin isyanının ve Zapatista Kurtuluş Cephesi'nin lideri Subcomandante Marcos; sağ üstte bizim kuşaktan Amerikalı siyah kadın devrimci Angela Davis, altında ise Mohandas "Mahatma" Gandhi.

Kitap henüz matbaadan çıkmıştı. Bir Türk tecessüsüyle hemen elime aldım. Bülent Ecevit, Devlet Bahçeli, Mesut Yılmaz, Çevik Bir, Erol Özkasnak, Tansu Çiller, Necmettin Erbakan, Süleyman Demirel vs. gibi farklı özellikler taşıyan Türk büyüklerinin yer almamış olabileceklerini tahmin ettim. Bunlar arasında "Değişimin Yüzleri" sayılabilecekler varsa da, muhtemelen kitabın yayımcıları Türkiye'nin bazı medya yöneticileri ve yazarlarıyla benzer bir "değişim" tanımına sahip olmayabilirlerdi. Nitekim, bu isimlerin hiçbiri kitapta yer almamıştı. Şaka bir yana, bu başlık altındaki bir kitapta, şayet daha çok sayıda isim arasında bir seçme yapılsa, pekala yer alabilecek olan Kemal Atatürk ve Turgut Özal da yoktu.

Bu nasıl izah edilebilir?
Muhtemelen, Türkiye'nin emsalsiz coğrafi konumuna ve tarihine rağmen, global ölçülerdeki profilinin silik olmasıyla ve "değişim" kavramı kullanıldığına pek akla gelmeyecek türden bir ülke olmasıyla. Belki de, Atatürk ve hatta Özal, Osmanlı emperyal geleneğinin devamı sayılıyorlar. Tarihin penceresinden bakıldığında, "Cumhuriyet devrimi" ve "Türkiye'yi dünyaya açacak reformların gerçekleştirilmesi", büyük ve radikal kopuşlardan ziyade, tarihteki devamlılığa daha uygun düşer bir görüntü sunuyor olabilir.

Kitapta yer alan "Değişim Yüzleri" sırasıyla şöyleydi: Che Guevara, Malcolm X, Eva Peron, Sitting Bull (Oturan Boğa), Dalai Lama, Aung San Suu Kyi, Aleksandr Solzhenitsyn, Pancho Villa, Nelson Mandela, Elizabeth Cady Stanton, Ho Chi Minh, Vaclav Havel, Cesar Chavez, Rosa Luxemburg, Michael Collins, Federico Garcia Lorca, Harriet Tubman, Fidel Castro, Salvador Allende, Lech Walesa, John Brown, Subcomandante Marcos, Elie Wiesel, Angela Davis, Gandhi.

Kitabın ilginç bir yanı, bütün bu portreleri yazanların kimlikleri. Guevara'yı Fidel Castro kalem almış. Malcolm X'i Alex Haley, Eva Peron'u V.S. Naipaul, Aung'u Anna Husarska, Solzhenitsyn'i Nina Krushcheva, John Brown'u W.E.B Du Bois, Walesa'yı Neal Ascherson, Michael Collins'i Tim Pat Coogan, Fidel Castro'yu Gabriel Garcia Marquez. Kitap, yazılanlar kadar onları yazanlarla değer kazanmış.

Kitapta yer alan çok farklı isimlerin ortak özellikleri, "özgürlük" peşinde koşmaları. Bireysel, ulusal, toplumsal, sınıfsal vs. Bu konuda en çarpıcı sözlerden biri Rosa Luxemburg'a ait: "Özgürlük, her zaman ve özellikle farklı düşünen içindir". Ya Lorca'nın şu sözlerine ne demeli: "Bu dünyada her zaman yoksulların yanında olacağım. Daima, hiçbirşeye sahip olmayanların- hiçbirşeye sahip olmama barışı bile kendilerinden yoksun bırakılanlardan yana olacağım".

Böyle olanlardan biri Meksikalı isyan lideri Francisco "Pancho" Villa idi. Onun için şöyle deniyor: "Pancho Villa, binlerce kişinin nefretini kazandı, milyonlarca insan tarafından sevildi."

Bu özelliklerden birini tutarlı biçimde kimliğinde simgeleyen bir Türk lider, 21.yüzyılda "Değişim Yüzleri" kitabına mutlaka girer. Ondan, Türkiye'deki malum "binler" nefret etse de, "milyonlar"ın gönlünde taht kurar..