Fon nedir?
Yatırım fonları çeşitli menkul kıymetlere yatırım yapabilecek bir paranın toplandığı "havuz" olarak nitelendirilebilir. Banka veya aracı kurumlar tarafından kurulan fonların "payları" vardır. Yatırımcılar bu paylardan satın almak koşuluyla fonun ortağı olur. Toplanan paralar da hisse senedi, tahvil, repo gibi çeşitli yatırım araçlarında değerlendirilir.

Nasıl alınır?
Gazetelerde yatırım fonlarının listesi yayınlanır. İsminden de hangi banka veya aracı kurum tarafından alınıp, satıldığı bellidir. Ayrıca bazı fon kurucuları ATM'lerden, interaktif telefon ya da internet aracılığı ile katılma belgesi alım satımına da imkan sağlar.

Ancak fonların günün hangi saatinde alınıp satılabileceği de sorulmalıdır. Genellikle A tipi fonlar sabah 9-10 arası, B tipi fonların ATM makinalarından alımı satımı yapılmayanları öğlen 12'ye kadar, ATM'lerle de alımı satımı yapan B tipi fonlar (yeni fiyat tespiti için saat 3-6 arası hariç) 24 saat işlem yapar. Yeni fiyat tespitinden sonra yapılan alım satımlarda o günün değil ertesi günün fiyatları kullanılır. Bazı fonlarda satış yapmak için yatırımcının 1 ile 3 gün arasında önceden bildirme şartı da bulunur.

Nasıl kazandırır?
Fonun yatırım yaptığı menkul kıymetlerin değeri artıkça, faiz elde ettikçe veya değeri artan bir kıymeti satması halinde gelir elde eder. Bu kazanç da paylara yansıtılır. Tabii ki kazanç yerine kayıp da olabilir.

Diyelim 10 milyon liranız var. 100 bin liradan, 100 adet pay aldınız. Fon para kazandı, pay değeri 110 bin liraya çıktı. O zaman paranız 11 milyona yükselir. Eğer 90 bin liraya inerse, paranız da 9 milyona geriler. Bir gün önceki pay değerleri ay değerleri gazetelerde de yayımlanır.

Ne avantajı var?
Diyelim 500 milyon liranız var. Bu miktarla yatırım yapabileceğiniz alan çok kısıtlıdır. Örneğin hisse senedi almak istiyorsunuz. Ancak 1 yada 2 tane şirketin hissesinden alabilirsiniz. Ancak fon alırsanız, bu para havuzun içinde olduğu için hem çeşitli araçlara, hem de daha fazla sayıda hisse senedine yatırım yapma imkânına kavuşursunuz. Bu da riskin dağıtılması anlamına gelir.

Sadece küçük miktarlar için değil, risk yönetimi yüklü miktardaki birikimler için de yapılmalıdır.

Fonlar, paranın daha profesyonelce yönetilmesine olanak sağlar. Bu iş için kurulan özel birimler piyasaları devamlı takip eder, yatırımlara hemen yön verebilir.

Neye dikkat etmeliyim?
Yatırım fonuna yatırım yapmadan önce fonun hangi yatırım araçlarına yatırım yaptığına dair mutlaka bilgi almalısınız. Satın aldığınız yerden bu bilgileri alıp, okumalısınız. Fonun içerdiği risk açısından sizin için doğru bir fon olduğuna emin olun.

Aylık raporlar her ayı takip eden 15 gün içinde, ay içerisindeki menkul kıymet ve katılma belgesi hareketleri ile fonun geçmiş performansına ilişkin bilgileri içerecek şekilde hazırlanır. Rapor fon kurucusunun merkezinde ve katılma belgesinin satışı yapılan yerlerde yatırımcının incelemesi için hazır bulundurulur. Gazetelerde yayımlanan diğer fonlarla da karşılaştırmalı getiri değerlendirmesi yapabilirsiniz. Ancak fonları kendi "tipleri" arasında değerlemek gerekir.

Vergisi var mı?
Son düzenlemelere göre 1 Ocak 1999 ile 31 Aralık 2002 yılı arasında elde edilen fon kazançları beyandan ve vergiden muaf tutuldu. Fakat B tipi fonlarda her gün kazanç üzerinden yüzde 11 oranında stopaj kesintisi yapılır. Ancak bu kesinti zaten günlük olarak payın değerine yansır.

Yatırım fonlarının tipleri
Yatırım fonlarının A ve B olarak iki ana tipi var. Bir fonun A tipi olabilmesi için portföyünün aylık ortalama olarak bakıldığında en az yüzde 25'inin hisse senedinden oluşması gerekiyor.

Bunun dışında Türkiye'de B tipi fonlar genel olarak içinde hisse senedi olmayan fonlar olarak bilinir. Ve bu fonların içine bono, repo gibi sabit getirili yatırım araçları bulunur. Ancak mevzuata göre, fon yöneticilerinin portföye hisse senedi alabilme hakları da var. Nitekim son faiz düşüşünün ardından B tipi fonlara da hisse senedi alınmaya başlandığı belirtiliyor. Ana tiplerin alt grupları da bulunuyor. Bazı fonlar içindeki menkul kıymetin cinsine göre hem A, hem de B tipi oluyor.

A TİPİ FONLAR
Hisse: Fon portföyünün en az yüzde 51'i devamlı olarak, Türkiye'de kurulmuş şirketlerin hisse senetlerine yatırmış fonlardır.

Karma: Karma fonlarda iki ana yatırım aracına yatırım yapılması gerekir. Bunlardan ikisinin de porföydeki ağırlığı en az yüzde 20 olmalıdır. Eğer fon A tipi karma ise bu araçlardan birini hisse senedi olması gerekiyor. Hisse senedi miktarı fonun A tipi olması için asgari yüzde 25 olmalı. İkinci ana yatırım aracı örneğin bono olabilir.

Değişken: A tipi değişkenlerde yine asgari yüzde 25'lik şarta uyulmak zorunluluğu var. Portföyün geri kalan kısmı için yatırım aracı miktarına asgari sınır yok.

Sektör: Portföyün en az yüzde 51'inin belli bir sektörü (örneğin metal, tekstil, mali kurumlar) oluşturan şirketlerin hisse senetlerine yatırıldığı fonlardır.

İştirak: Portföyün en az yüzde 51'inin bir kurucunun iştiraklerince çıkarılmış olan (örneğin Koç Grubu, Sabancı Grubu) hisse senetlerine yatırılan fonlardır.

Endeks: İMKB-100 Endeksi'ne birebir bağımlıdır. Henüz bir tane örneği var. Mevzuata göre bu fon endeksin en az yüzde 90'ı kadar getiri sağlamak zorunda.

Özel: Bu fonlar belirli gruplar için çıkarılmış, özel fonlardır. Beş yıl boyunca dışardan katılımcı alamazlar. Bunlara "kapalı uçlu fon" da denilir.

B TİPİ FONLAR
Karma: Portföyünde asgari yüzde 20'şer ağırlığı olan iki ana yatırım aracı olan fonlardır. Örneğin yüzde 20 bono, yüzde 20 repodan oluşabilir. Yönetici isterse yüzde 20 oranında hisse senedi de alabilir. Bu, fonu A tipi yapmaz.

Değişken: Portföyde istenen yatırım aracından istendiği kadar olabilir. Limiti yoktur.

Tahvil-bono: Portföyün asgari yüzde 51'inin tahvil veya bonodan oluşan fon tipidir. Bu bonolar özel sektör bonosu da olabilir.

Likit: Portföye vadesine en fazla 90 gün kalan bono, tahvil alınabilir. Veya repo yapılabilir.

Yabancı menkul kıymet: Yabancı menkul kıymetlerin portföydeki ağırlığı asgari yüzde 51 olmalıdır. B henüz B tipi olarak var. Ancak A tipi de olabilir.