S A B A H O N L I N E 29.10.1999

Şu an 29 Ekim 1999 - Cuma tarihli sabah.com.tr'yi okumaktasınız.
Bugüne ait sabah.com.tr içeriği için tıklayın »

kapat

29.10.1999

Anasayfa

Win-Turkce US-Ascii

© Copyright 1999
MERKEZ GAZETE DERGİ BASIM YAYINCILIK SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

En başarılı lider Atatürk
Liderlerin ekonomik karnesi hep zayıf. Atatürk dönemi ise büyüme ve enflasyon başarısı ile dolu

Cumhurİyet tarihi boyunca liderlerin ekonomik performanslarını karşılaştırmak kolay iş değil. Çünkü her dönemin kendine has özellikleri var. Ekonomi büyüdükçe, sorunlar da büyüyor ve değişiyor. Bazen ağır bir kuraklık veya büyük bir deprem ekonomiyi frenliyor. Bazen dış dünyada patlayan bir kriz veya savaş, büyüme oranını düşürüyor ve fiyatları tırmandırıyor. Ham petrol fiyatlarındaki önemli artışlar da ekonomiyi büyüme yörüngesinden çıkarabiliyor.

Bu sakıncaları dikkate alarak, liderlerin performansını karşılaştırdığımızde en başarılı sonucun Atatürk'ün döneminde ortaya çıktığını gördük.

* 1923-38 arasındaki Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı döneminde devlet eliyle sanayileşme hamlesi, enflasyon artmadan büyüme oranlarını yükseltti. 1929-33 Dünya Krizi yaşanmasaydı, çok daha iyi sonuçlar alınabilecekti.

* İsmet İnönü'nün ilk cumhurbaşkanlık yılında İkinci Dünya Savaşı başladı. Yükselen enflasyon ve daralan ekonomi, ancak savaş sonrasında biraz nefes aldı. İnönü'nün 1961-64 dönemindeki performansı daha iyiydi.

*Adnan Menderes'in ilk 5 yılı, biraz da Kore Savaşı'nın konjonktürdeki olumlu etkisi nedeniyle çok iyi geçti. 1954-58 Krizi ortalamayı epey düşürdü. Ancak krize rağmen, enflasyonun yüzde 20'nin altında kalması Menderes'in ikinci sırada yer almasını sağladı.

*Süleyman Demirel ilk başbakanlık yıllarında parlak bir başarı yakaladı. Bu dönemde büyüme yükselirken, enflasyon oranları tek hanede tutulabilmişti. 1970'lerde enflasyonun atağa geçmesi Demirel'in notunu epey düşürdü. Demirel'in ancak 8 ayından sorumlu olduğu 1980 yılı hesaba katılmadığında puanı 4.4'e kadar yükseliyor.

*Turgut Özal'ın başbakanlık yıllarında enflasyonun hep yüzde 30 ile 70 arasında olması, notunun düşmesine yol açtı. Son iki başbakanlık yılındaki durgunluk da olumsuz bir faktör oluşturdu.

*Bülent Ecevit'in başbakanlık yaptığ,ı 1974, 1978-79 ve 1999 yıllarında petrol fiyatları tırmandı. Fiyatları yükseltip ekonominin önünü kesen bu etken nedeniyle Ecevit'in notu ekside kaldı. 2000'de enflasyon düşüp ekonomi hamle yaparsa, Ecevit artıya geçebilecek.

*Yıldırım Akbulut ise listede sürpriz isim. Akbulut'un başbakanlık yaptığı 1990 yılında hızlı büyüme ve yüzde 50'lerdeki enflasyon nedeniyle tarihe epey yüksek bir puanlı geçmeyi başardı. Kurların yapay olarak düşük tutulması ve Özal'ın lojistik desteği de bu başarıya katkıda bulundu.

*Erbakan'ın başbakan olduğu 1996'da büyüme yüksekti ama enflasyon da tırmanınca eksiden kurtulamadı.

*Mesut Yılmaz, 1991 yılında durgunluk, 1997 yılında ise enflasyon nedeniyle puan kaybetti.

*1994 yılında cumhuriyet tarihinin enflasyon rekorunu kırılması ve son 50 yılın en büyük daralmasının yaşanması Çiller'i son sıraya yerleştirdi. 1993 ve 1995'deki göreceli olarak olumlu performansı da Çiller'i kurtaramadı.

FARUK TÜRKOĞLU

Cumhuriyet'le gelen dönüşüm
1923-29
Osmanlı'dan kalan miras

Birinci Dünya Savaşı sırasında fiyatlar 12 kat artmış ve ekonominin tüm dengeleri bozulmuştu.

1923 İzmir İktisat Kongresi toplandı. Özel teşebbüsün desteklenmesi yoluyla kalkınma görüşü benimsendi.

1925 İlk Cumhuriyet altını basıldı.

1925'de aşar kaldırıldı.

29 Mayıs 1926: Türk Ticaret Kanunu kabul edildi.

28 Mayıs 1927: Cumhuriyet döneminin ilk Teşvik-i Sanayi kanunu kabul edildi.

1927 sayımında nüfus 13 milyon 648 bin 270 kişiydi.

1929 Mayıs ayında sterlin kuru yükselmeye başladı. Bir döviz krizi zorlukla engellendi.

1929 yılının Ekim ayında patlayan Dünya Ekonomik Krizi, Türkiye'yi de derinden etkiledi.

4 Nisan 1929: Yerli Mallar Haftası ilan edildi.

1930-39
Devlet eliyle sanayileşme dönemi
20 Şubat 1930 tarihinde Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 1567 sayılı kanun çıkarıldı.

11 Haziran 1930'da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu.

Bugünkü krizlerin aksine 1929-33 Krizi sırasında fiyatlar hızla geriledi. Fiyatların düşmesi gelirleri de geriletti. Dünya Krizi tarım ürünlerinin fiyatını düşürünce çoğunlukta olan köylü nüfus yoksullaştı.

8 Haziran 1936'da İş Kanunu kabul edildi. Eğitim hamlesi yaygınlaştırıldı.

1938 yılında Türk Hava Yolları ve Toprak Mahsulleri Ofisi kuruldu.

Sanayi yatırımları büyüme hızını yükseltti.

On yıllık dönemde fiyatların düzeyi sabit kaldı. 1939 yılında yumurta 2 kuruştu. 1935'de İstanbul'un nüfusu 833 bin 539'du ve nüfusun ancak yüzde 7.5'i doğduğu ilin dışında oturuyordu.

1940-49Savaşın gölgesinde...
İkinci Dünya Savaşı döneminde ekonomi büyük sıkıntılar yaşadı.

1940 Ocak ayında Milli Korunma Kanunu ile katı fiyat denetimleri getirildi.

1940'da denetimlere rağmen fiyatların yükselişi sürdü. Savaşın başında ekmeğin kilosu 9 kuruştu. 1941'de karneye bağlanan ekmek 1943'te 35 kuruşa kadar tırmandı.

1941 yılında Petrol Ofisi kuruldu.

1942 yılının sonbaharında Varlık Vergisi uygulamaya sokuldu.

7 Eylül 1946: Yapılan devalüasyonla doların 130 kuruştan (1.30 lira), 280 kuruşa (2.80) yükseltildi. Bu operasyon olumlu bir etki yaratamadı.

1946'de dış ticaret dengesi son defa "fazla" verdi.

1947 yılında Türkiye IMF'ye girdi.

1948'de toplanan İktisat Kongresi'nde serbest teşebbüs ve ticaret fikri yeniden kuvvet kazandı.

1940 ile 1943 arasındaki fiyatlar yüzde 476 arttı.

1950-59
Öncelik özel sektörde
1951: İthalatta başlatılan liberalizasyon, rezervler azalınca kısa ömürlü oldu.

8 Aralık 1953'te Devlet Su İşleri kuruldu. Altyapı hamlesi başladı.

1954: Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu ve Petrol Kanunu çıkarıldı.

1950-54 arasında ekonomi dört yıl üst üste ve yüksek bir hızla büyüdü. Enflasyon ise tek haneliydi.

1957'de resmi kurulu 2.80 lira olan dolar, karaborsada 32 liraya kadar tırmanmıştı. Çivi ithalatı için bile döviz bulunamıyordu.

1957 yılında toplu iğne üretmeye başladık. Bu yıllar, yerli sanayi için bir atılım döneminin başlangıcı oldu.

4 Ağustos 1958'de devalüasyonla birlikte önlemler paketi açıklandı. Doların değeri 2.80 liradan 9.02'e yükseltildi.

Devlet eliyle sanayileşme sürdürüldü. Yeni çimento ve şeker fabrikaları işletmeye açıldı.

1960-69
İstikrar ve atılımları
1961 yılında Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu.

12 Eylül 1963: Avrupa Topluluğu (o zamanki adı Avrupa Ekonomik Topluluğu-AET) ile Ortaklık Anlaşması imzaladı.

1963: Türkiye'ye Yardım Konsorsiyumu oluşturuldu.

1963: Vehbi Koç, ilk holdingi kurdu.

1 Ocak 1963: Birinci Beş Yıllık Plan yürürlüğe girdi. 1963-67'de uygulanan ilk plan döneminde ekonominin performansı beklenenden iyi oldu.

1965 sonrasında ise özel sektörün sanayi üretimi arttı ve ekonomi yüksek büyüme hızlarına ulaştı. Sanayi dış rekabete karşı korunuyordu.

1 Ocak 1967'de Anadol marka ilk otomobil piyasaya çıktı.

1967'de tasarruf bonosu borçlarının konsolidasyonu piyasaları karıştırdı.

1966-67'de Avrupa'da yaşanan resesyon Türikye'yi de etkiledi.

1970-79
Enflasyon artık iki haneli
10 Ağustos 1970'de yapılan devalüasyonda doların değeri 9 liradan 15 liraya yükseltildi.

1971 yılında Tofas ve Oyak Renault otomobil üretimine başladı.

1971 yılında enflasyon iki haneli oldu ve bir daha tek haneye inmedi.

1973 sonbaharıdaki Arap-İsrail savaşı sonrasında petrol fiyatları tırmanışa geçti.

1977 Şubat ayında döviz rezervlerinin gibi göründü. Başbakan Demirel, "70 sentimiz bile kalmadı' dedi.

1978'de Başbakan Ecevit'in iki paketi de sonuç vermedi.

1979'daki İran İslam Devrimi, petrol fiyatlarını bir kez daha yükseltti.

1978'de enflasyon Dünya Savaşı'ndan sonra ilk kez yüzde 50'yi aştı.

1977 ile 1980 arasındaki ekonomik kriz, siyaseti kilitlerken, sosyal yapıda yaralar açtı. Terör hızla tırmanıyordu.

1980-89
Dışa açılma ve değişim
24 Ocak 1980 Kararları ile ekonomi dışa açlıdı.

1980 enflasyonu yüzde 107 ile rekor kırdı. İthal ikamesi ile kalkınma modeli gözden düşmeye başladı.

1 Temmuz 1980'de faiz oranları serbest bırakıldı.

1 Mayıs 1981'de günlük kur uygulamasına geçildi.

21 Haziran 1982'de Banker Kastelli battı.

13 Temmuz 1982'de Başbakan Yardımcısı Turgut Özal istifa etti.

30 Aralık 1983'te döviz tutmak serbest oldu. Dış ticarette de serbestleşme dönemi başladı.

1 Ocak 1985: KDV yürürlüğe girdi.

1985 ortasında otomobil sayısı 1 milyon oldu.

1986'da İMKB açıldı.

8-9 Ağustos 1989'da sermaye hareketlerinde liberalizasyona gidildi.

1988-89 durgunluğu ekonominin hızını kesti.

1980-88 döneminde maaş artış oranları, enflasyonun gerisinde kaldı.

1990-99
Kriz korkusu ve reform umutları
2 Ağustos 1990'da Saddam'ın Kuveyt'i işgali, sonraki dokuz yılda ekonomiye 35 milyar dolarlık zarar verdi.

1993 yılında otomobil satışları 450 bin ile hala kırılamayan bir rekor düzeye yükseldi.

26 Ocak 1994: Devalüasyon kararı alındı.

5 Nisan 1994: İstikrar paketi uygulamaya sokuldu.

Mayıs 1994: Bileşik faiz yüzde 406.6 ile rekor kırdı.

1994 sonunda enflasyon yüzde 120 ile Cumhuriyet dönemini kırdı. Yüzde --- -6.11 lik büyüme oranı ise son 50 yılın en şiddetli ekonomik daralmasının yaşandığını gösteriyordu.

1 Ocak 1996: Gümrük Birliği dönemi başladı.

1997'nin ikinci yarısından itibaren Asya Krizi, ekonomiyi etkiledi.

1998 yılı başında Enflasyonu Düşürme Programı'nın uygulanmasına geçildi.

1998 Ağustos'ta ise ekonomiyi Rusya Krizi vurdu.

On yıl içinde nüfus artış hızı geriledi, iç göz hızını kaybetmeye başladı.