Bu soruya, hayli uzak bir kıtadan verilen bir cevaptan söz edeceğim bugün...
Örnek vereceğim ülke Guatemala...
Guatemala'da demokrasi, 1954 yılında Amerikan destekli kanlı bir darbeyle kesintiye uğradı.
O darbenin ardından ülke tam 6 askeri darbe, 4 ayrı anayasa, 3 cunta rejimi, 7 askeri cumhurbaşkanı gördü.
1960 yılında ülkede darbecilere karşı gençlik eylemleri başladı ve kanlı iç savaş tam 36 yıl sürdü.
Bu 36 yıl içinde 150 bin kişi öldü. 40 bin kişi kayboldu, 1 milyon kişi evlerini terk etmek zorunda kaldı, 60 bin kişi komşu ülkelere mülteci olarak sığındı.
Olayların asıl dönüm noktası 1984'te 4 ayrı gerilla grubunun bir araya gelip Guatemala Ulusal Devrimciler Birliği'ni (URNG) kurmaları oldu. Hükümet güçleriyle URNG arasındaki savaş 10 yıldan fazla devam etti. Sonunda URNG, askeri alanda bu savaşı kazanamayacağını anlayıp "demokratik mücadele" kararı aldı. 1994'ten itibaren de bir barış süreci başladı. Bu süreç 1996 baharında örgütün tek taraflı ateşkes ilan etmesi ile sona erdi.
İşte o günden sonra Guatemala, savaş baltalarını ve kan davalarını toprağa gömüp 36 yıllık bu iç savaşın yaralarını sarma çabasına girişti.
Nasıl mı?
Öncelikle URNG militanlarının dağdan inip günlük yaşama katılabilmelerinin yolu açıldı. Hükümet işe, politik ve adli suçları birbirinden ayıracak bir komisyon kurmakla başladı. Daha önce yaşanmış bütün insan hakları ihlallerinin incelenmesi görevini üstlenen bu komisyon, silahlı eylemlere karışan militanların yargılanması, karışmayanların ise siyasi haklara kavuşturulmaları için çalışmalar yaptı. Teröre bulaşan gerillalar yargılanırken kendilerine yasal danışmanlık hizmeti verildi. Öte yandan devlet tarafından haksız yere şiddete maruz kalanlara, gözaltında çocuklarını kaybedenlere, evleri yakılanlara da devletten tazminat talep etme hakkı tanındı.
Teröre karışmamış militanlara gelince...
Onlar, dağdan iner inmez bir check-up'tan geçirildiler. İki ay içinde kendilerine geçici kimlik verildi. Örgüt elemanlarının dağda veya başka bir ülkede doğan çocuklarına da kimlik verilmesi kararlaştırıldı.
Yerleşim sorunlarını çözmek için önlemler alındı. Şehirlerde ev sahibi olmak isteyenlere kredi bulundu. Dağdaki militanların aileleriyle yeniden birleşmelerine olanak tanındı.
Eski gerillalar için mesleki eğitim programları hazırlandı. Okuma yazma bilmeyenler için kurslar açıldı. Öğrenim görmek isteyenler, seviye tespit sınavlarından geçirilerek okullara kabul edildiler. İsteyenlere burs sağlandı.
Dağdan inen binlerce gerillaya iş bulabilmek için istihdam arttırıcı projeler geliştirildi.
Öte yandan silah bırakan URNG üyelerinin yurttaşlık haklarına ve belirli kültürel haklara sahip olabilmeleri için yasal düzenlemeler yapıldı. Böylece dağdan inenlere, kimliğini koruyarak siyasal inançlarını demokratik kanallar içinde ifade edebilme kanalları açıldı.
Bütün bu entegrasyon çalışmaları için Guatemala hükümetine, ciddi dış destek sağlandı. Pek çok uluslararası kuruluş, bu barış sürecine katkı için proje desteği ve kredi verdiler.
Sonuç?
Her şey burada yazıldığı kadar kolay olmadı tabii...
Anlaşmanın imzalanmasından 2 yıl sonra ülkenin önde gelen insan hakları savunucularından olan bir din adamının öldürülmesiyle gerginlik yeniden tırmandı. Ülkenin 36 yıllık kanlı geçmişinden öyle kolay kaçamayacağı anlaşıldı. Yargısız infazlar, işkence uygulamaları oransal olarak azalsa da devam etti.
Ama hükümet yılmadı. Yapılan anayasal reformlarla ordunun siyasetteki rolü yeniden düzenlendi. Güvenlik birimlerinde suç oranının azaltılması için önlemler alındı.
Şimdi Guatemala bir yandan geçmişin yaralarını sarmaya, bir yandan da geleceğin önünü açmaya çalışıyor.
Bunlar Türkiye'ye çok uzak bir Latin Amerika ülkesinden manzaralar...
Koşullar değişik, siyasal iklim değişik, konjonktür değişik olabilir. Ancak görmezden gelemeyeceğimiz bir gerçek şu ki benzer bir sorun, yani "dağdakilerin inmesi" sorunu yakında Türkiye'nin de gündemine geliyor.
Dağ kovuklarını boşaltmak ve şehirde kansız, tuzaksız, yeni bir hayat kurmak için kolları sıvamanın zamanı gelmedi mi?!
