Kısa vadeli teşvik planları
Şirketlerin kısa dönem içerisindeki performans hedeflerinin tutturmaya yönelik elemanlarını motive etmek için bir yılı aşmayan bir süre içinde uyguladıkları "kısa vadeli teşvik planları" yurtdışında olduğu gibi Türkiye'de de şirketler tarafından oldukça yaygın olarak uygulanıyor.

Şirket kârının çalışanlar arasında paylaştırılması bu kapsamda görülen en sık uygulama. Bu uygulamada, şirket hedeflerini aştığı takdirde hedeflenen karın üzerindeki pay bu konuda etkin rol oynayan elemanlar arasında dağıtılıyor. Bunun dışında prim uygulamaları da kısa vadeli teşvik planları altında yer alıyor. Yıllık prim uygulamasında kişiler kendilerine verilen hedeflere ulaştıklarında baz maaşlarının belli bir yüzdesi (yüzde 10-50) kadar prim alıyorlar. Prim sistemi en sık şirketlerin satış departmanlarında uygulanıyor.

Primin maaş ve toplam pakete oranı (yüzde)

Pozisyon	Prim/Toplam Paket
Genel Müdür	%-
Üst Düzey Yönetici	%-
Ortakademe Yönetici	%-
İlkademe Yönetici	%-
Uzman	%-
Diğer personel	%-
Satış kadrosu	%-

Türkiye'deki prim uygulamalarında genellikle prim çalışanlara yılın başında dağıtılıyor. Ancak primin çalışan için ekstra önem kazandığı satış departmanında prim oranı hem diğer çalışanlara oranla daha yüksek seyrediyor hem de ödemeleri ayda 1 veya 3 ayda bir yapılıyor

Şirketler çalışanlarına özellikle yönetici seviyesindeki kişilerin kazançlarını şirketin uzun vadedeki performansına (3-5 yıl) bağlamak üzere hisse senedi uygulaması gibi uzun vadeli teşvik planları sunuyorlar. Bu uygulama kapsamında şirket başarılı olan yöneticilerine belirli bir süre içerisinde şirket hisselerini piyasa değerinin altında bir fiyattan satın alma olanağı sağlıyor. Kişilerin alabilecekleri hisse miktarı performanslarına bağlı olarak belirleniyor. Kişiler hisseleri istedikleri anda satıp nakde çevirme hakkına sahip oluyorlar. Fakat işveren çalışanların şirkete olan bağlılığını arttırmak ve nitelikli elemanları kaybetmemek amacıyla hisseleri satma sınırlaması getirebiliyorlar.

Adım adım satış
Mesela çalışanlar ancak 5 yılını doldurduktan sonra hisselerin 1/3'ünü ve onu izleyen belli yıl aralıklarında hisselerin kalan kısmını satma hakkını elde ediyorlar. Örneğin Amerika'da IT sektöründe faaliyet gösteren bir şirketin hisseleri ilk piyasaya sunulduğunda her çalışana 2 yıl sonra 300 hisse almak hakkı tanınmış ve o yıldan sonra bu uygulama 100 hisse ile devam etmiş ve hisseleri satma hakkı da hisselerin alınmasından belli bir süre (5-10 yıl) sonrasına verilmiş.

Bunun yanında şirketler başarılı olan yöneticilerine belirli bir miktarda şirket hissesini bedelsiz olarak da verebiliyor. Ancak bu durumda kişi şirket tarafından belirlenen süreden önce işten ayrılırsa hisseleri veya hisse bedelini şirkete iade etmek durumunda kalıyor. Bu uygulama iyi performans gösteren kişilerin şirket bünyesinde tutulmasında etkin rol oynuyor. Yurtdışında oldukça yaygın olan hisse senedi uygulaması bünyesinde tutulmasında etkin rol oynuyor. Yurtdışında oldukça yaygın olan hisse senedi uygulaması Türkiye'de bazı büyük uluslararası firmalar tarafından yöneticilere sunuluyor.

Ek kazançlar
Şirketlerin çalışanlarının kişisel ihtiyaçlarına duyarlılık gösterdiğini hissettirmek için sunduğu ek kazançlar arasında sağlık sigortası, hayat sigortası, emeklilik planı, bir derneğe üyelik veya şirket arabası gibi imkanlar yer alıyor. Emeklilik planı kapsamında işverenin katkısı ve çalışanın brüt maaşının belli bir oranı bir fonda toplanıyor ve kişi emeklilik hakkını elde ettiğinde kişinin yaşı, maaşı ve şirketteki hizmet süresi doğrultusunda kişiye aylık ödenek sağlanıyor. Emeklilik planının başka bir uygulama şekli de şirket ortaklığı planı. (Employee stock ownership plan).

Şirket ortaklığı planı
Bu kapsamda işveren bir fonda çalışanı adına şirket hissesi tutuyor ve kişi emekliye ayrıldığında kendisine hisseler veriliyor. Bazı şirketler bu planı isteğe bağlı olarak uyguluyor. İsteğe bağlı uygulayan firmalar bu plana katılmak için çalışanın maaşının belli bir oranını fona aktarmayı zorunlu kılıyor. Şirket ortaklığı planı kişilerin şirket bünyesinde tutulmasının yanında şirket hedelerinin yakalanmasında da etkin rol oynuyor.

Örneğin Amerika'da bir şirket elemanlarının yıllık maaşlarını % 'ini şirket ortaklığı hakkı için fona ayırmış. Şirket hedeflerine ulaşmadığı takdirde şirket hisselerinin değeri düşecek ve maaşlarından sona yatırılan para riske girmiş olacaktı. Bu planın uygulanmasını takip eden yıl şirketin net gelirlerinde önemli bir artış gözlendi. Yönetim Kurulu Başkanı bu sonucu şöyle değerlendirdi "Çalışanları bu plana katarak çalışanların karar almalarında şirket hissedarı gibi düşünmelerini sağladım ve bu da başarılı bir sonuç verdi".

Vergi muafiyeti sağlanıyor
Günümüzde Amerika'da 10 bin şirket, 10 milyon çalışanına bu planı uyguluyor. Amerika'da bu planlara büyük oranda vergi muafiyeti sağlanıyor. Bunun yanısıra fonda bulunan parayı sigortalayan devlet tarafından kurulmuş şirketler bulunuyor. Herhangi bir şekilde şirket mali krize girip çalışanların parasını ödeyemeyecek durumda kaldığında bu sigorta şirketleri paranın hepsini olmasa bile bir kısmını karşılayabiliyor. Ancak devletin bu olanakları şirketlere sağlayabilmesi için şirketlerin gerçekleştirilmesi gereken bir çok şart var ve bu amaçla şirketlerin belirlenen kriterlere uygunluğunu ölçen testler bulunuyor. Şirketler bu testleri geçebildikleri takdirde bu avantajdan faydalanabiliyorlar. Türkiye'de vergi kanunlarındaki belli kısıtlamalardan dolayı emeklilik planı ve şirket ortaklığı planı çok yaygın değil. Emeklilik planını uygulayan şirketler, bunu genelde sigorta şirketleri aracılığı ile gerçekleştiriyorlar.

Sağlık sigortası

ÇALIŞAN TATMİNİNİ EN ÇOK NASIL SAĞLIYORUZ?
* Kısa vadeli teşvik planları

* Şirket kârının paylaşılması

* Prim uygulaması

* Sağlık sigortası

* Hayat sigortası

* Emeklilik planı

* Bir derneğe üyelik

* Şirket otomobili verme

* Ev kirası

* Kreş uygulaması

* Telefon parasını ödeme

* Ulaşımın karşılanması

* Çocukların eğitim masrafının karşılanması