Ali Şen (e-posta:alisen@sabah.com.tr )

Bayramın üç gününü Moskova'da geçirdim. 1998 Ağustos ayında patlayan ekonomi ve bankalar krizinden sonra Rusya nasıl? Bazı gazetelerde gördüğümüz gibi Kremlin'de ve sokaklarda çok dilenci var mı? Rus halkı nasıl yaşıyor? Rusya batmış mı?

Sokaklardaki dilenci sayısının, New York'taki Harlem sokaklarından çok daha az olduğunu söyleyebilirim. Rus halkı bu ekonomik sıkıntıyı dünyanın her ülkesinde olduğundan daha kötü geçirmiyor. Geçen yıl Mercedes, Rolls-Royce ve Jaguar firmaları en çok arabayı Moskova'ya satmış. Moskova'daki mağazalarda dünyanın en tanınmış prestij markalı giyimlerini alabilirsiniz. Mağazalar ve özellikle lüks restoranlar boş falan değil. Tıpkı ekonomi sıkıntısı çektiğimiz İstanbul'da gibi. Ancak Sovyetler Birliği'nin Amerika'dan sonraki dünyanın ikinci büyük süper gücü olan bir ülkenin alıştığımız düzenli otoriter hayatı artık yok. 70 yıllık komünizm rejiminde sistem önde, insan faktörü ise arkadaydı. Devlet ekonomisi ve sistemi değiştiğinden beri artık insan faktörü öne çıktı. Rusya serbest ekonomiye geçti. İşte dünyanın her serbest ekonomi ülkesinde ve rekabetin olduğu ülkelerdeki gibi artık insanlar daha iyi bir hayat için savaş veriyorlar. Sovyetler Birliği dağıldığında merkez bankasının dünyaya borcu 90 milyar dolar idi. Yeltsin'in başkan olmasıyla ve ona has olan tavırlarıyla başlayan siyasi sistemde halk göreve gelen başbakanlara bir türlü tam olarak güvenemedi. Rusya'da şimdi, 70 yaşında, halkın çok güvendiği Yevgeny Primakov başbakan. Primakov Rusya'nın ayrı bir devlet olmasından sonra SVR yani ülke dışişleri istihbarat başkanı oldu. Daha sonra dışişleri bakanı ve şimdi de başbakan. Başbakanlığa geldiği gün Rusya bir ekonomik kaosun içindeydi. Bütün dünya bankaları Rusya'ya kredilerini kesmiş, IMF Başkanı Michel Camdessus, Moskova'yı ziyaret ettiğinde, ödenmesi gereken 26 milyar doların ilk dilimi 4.6 milyar doların ödenmesi konusunda tereddütleri vardı. Para basılmasın, enflasyon yükselmesin. Başbakanlığa gelen Primakov bugün şunları söylüyor: "Göreve geldiğimde dünyadaki ekonomik çevreler bizim 1917 yılında Bolşevikler'in yaptığı gibi borçların üzerine yatacağımızı ve hiçbir ödeme yapmayacağımızı düşünüyorlardı. Bu yıl sadece faiz olarak 17.5 milyar dolar ödeyeceğiz. 467 milyon doların Aralık ayı dilimini problemsiz ödedik. Rusya'daki sıkıntı ekonomik olmanın ötesinde güvenilir bir başbakan ve hükümetin olmayışı idi. Mafya devletin her yerine girmişti. Limanlar mafyanın yönetimindeydi. Moskova sokakları emniyetli olmaktan çıkmıştı. Şimdi hem limanlar artık devletin elinde, hem de mafya batılı devletlerde olduğundan fazla değil. Özelleştirmeler çok plansız yapıldı. Eski hükümetler sanki bir Noel Baba gibi özelleştirmeleri yaparken devlete katkıyı değil, bazı grup ve insanlara katkı yapmış onları zengin etmiş. Riviera'da California'da, Monte Carlo'da yaşayan çok zengin Ruslar üredi. Bu insanlar paraları nereden kazandılar. Batırılan bankaların devlet tarafından delil alınması istendi. Emekli tasarruf fonundan kaynak aktarmam istendiğinde bunu tereddüt etmeden reddettim. Bankaları elden çıkarırken devlet bankacılık sistemine dönmesine müsaade etmedim. Bankaların batması dünyaya ekonomik krizi daha fazla gösterdi. Ancak bu acı elmayı serbest ekonominin bir ürünü olarak yemeliydik. Bugün Rusya'nın en büyük sıkıntısı sanayi üretiminin düşük oluşudur. İkinci Dünya Savaşı'nda batan Almanya'yı ayağa kaldıran Ludwig Erhard ne yapmıştı? Üstün kaynakları ekonomiye ve sanayi üretimine kanalize etmişti. Benim ve hükümetimizin şu anda yaptığı budur. İşsizliği mutlaka aşağı çekmeliyiz. Eskiden takas sistemi hakimdi. Doğalgaz dünyaya verirken karşılğında sanayi ürünü ve gıda alırdık. Bu sistem Rusya'nın sanayi yatırımlarını baltalamıştır. Artık Rus sanayi ürünlerinin her geçen yıl daha fazlalaşacağını söyleyebilirim. Meclis ile hükümetler ayrı çalıştığı için siyasi problemler her gün vardı. Ben başbakan olarak hem meclisle yakın çalışıyorum, hem de Başkan Yeltsin'le çok iyi ilişkiler içindeyim. Madenciler grev yapıyorlar. Madenlerin çoğu ise özelleştirilmiş, sahiplerini ben bile tanımıyorum. Kârlar yeni patronlarına, ama sıkıntıları devlete mantığına karşıyım. İşçi sendikalarına da bunları anlatmaya çalışıyorum. Rusya'daki ekonomik kriz dünyadaki ekonomik krizlerden fazla değildir. Ancak batılı vahşi kapitalizm dağılan Sovyetler Birliği'nin içindeki Rusya'yı batmış olarak göstermeleri bir netice vermeyecektir. Dünyanın en zengin tabii kaynaklarına sahip, bu tabii kaynakları yeni teknolojiyle ekonomiye soktuğumuzda Batı Rusya ile ekonomik yönden rekabet etmekte güçlük çekecektir. Bulunduğumuz yıl Rus ekonomisinin ayağı kalkmaya başlayacağı yıl olacaktır. Hiçbir gün dünyanın en büyük nükleer silahlarına sahip olduğumuz bu silahlara başvurmayı düşünmedim. Amerika ve Batı'ya bu silahları tehdit olarak kullanma arzusu içinde olsaydık hiç şüphe yok ki Amerika o da Avrupa Birliği de, IMF de Rusya'ya para yardımı yapmak için sıraya gireceklerdir. Endişem yoktur. Rusya serbest ekonomiden ve demokrasiden geri adım atmayacaktır. Rusya'da ücretler ödenemiyor deniyor. Ancak ödenemeyen ücretlerin yüzde 80'i yeni oluşan özel sektörün elinde. Yeni oluşan Rus özel sektörü kârları alıp devlete vergi vermeden işçilerinin ücretlerini devlete yüklenmesine müsaade etmiyor."

Başbakan Primakov'un söyledikleri bunlar. 28 Milyar dolar iç borçtan ve dış borçlardan korkmuyor. Gelecek yıl yapılacak başkanlık seçimi içinde pek arzulu görünmüyor. Geçen yıllarda başbakan olmak isteyen insanlar başbakan gitse istifa etse veya Başkan Yeltsin onu görevinden alsa bizler gelsek düşüncesini taşırlardı. Şimdi Moskova'da Kremlin'de ve Parlamento'da Primakov görevi bırakırsa ne yaparız telaşı içindeler. Hiç şüphe yok ki, sokaktaki Rus'un artık güvendiği bir başbakanı var. Burada konuştuğum her kesimdeki insanlar Primakov'un Rusya'ya sükunet getirdiğini ve halka umut verdiğini söylüyorlar. Gayet tabii ki Rusya'da olan sorunlar dünyadaki ekonomik sorunlardan ayrı ve az değil.

Önümüzdeki yıl Rusya'da Parlamento seçimleri yapılacaktır. Çok partili sistem siyaseti yeni yüzyıla daha iyi bir Rusya'nın yönetimine talipler. Yüz elli beş milyonluk Rus halkının oylarını almak için partiler şimdiden yarışa başladı. Orta ve ortanın solu seçmenlerinin oyunu alabilmek için Komünist Partisi düşünürleri yeni bir taktiğe ve sisteme başvurdular. Konümist Partiler seçime kendi deyimleriyle 3 KOLONNA ile girecekler. 1- Zjuganov - Bir komünist olan Zjuganov parti programını aynen Alman Sosyal Demokrat Partisi'ne göre uydurdu. Avrupa da iktidara gelen sosyal demokrat partileri ile ilişkilere girmeye başladı. Halk Komünist Zjuganov'un sosyal demokrat imajına inanır mı bilmiyorum? Ancak Zjuganov'un Rusya'da ve Moskova'daki tavrı artık tipik bir sosyal demokrat idi. 2- General MAKASHOV yine bir komünist olan bu general, ortanın solundaki eskiden Soft Komünist diye tabir edilen insanların oylarına talip. Hem komünist, hem de sosyal demokrat çizgisinde olanların daha ziyade 40 yaşı ve üstündekilerin oylarını almak için çalışacak. 3- AMPİLOV yine eski bir komünist olan Ampilov'un niyeti Rusya'yı tekrar eski komünist katı rejimini görmek isteyenlerin oylarını almak için çalışacacak. İşte ben hâlâ devletin her şeyi verdiği ev kirası, ulaşım, elektriği devletin ödediği sisteme dönmek isteyen insanlar var. Tipik bir milliyetçi profilini çiziyor. Rusya Ruslar'ındır. Dünya bize hükmedemez. Biz yine dünyaya hükmedeceğiz. mantığında olanların oylarını istiyor. Seçimden sonra aslında aynı parti olan bu üç parti böyle bir sistemde bütün oyları toplayıp iktidara gelmek istiyorlar. Ancak Rus halkının çoğunluğu bu sisteme pek güvenilir -hiç olmazsa şimdilik- bakmıyor. Bu partinin esas niyeti Jirinovski gibi sert sağı savunan milliyetçilerin oylarını azaltmak. Aynı şekilde General Lebed'in ve onun partisinin oylarını bölmek kendi taraflarına çekmek. Komünistlerin bu düşüncesi Rusya'da yeni yapılanmaya başladı. Ne kadar başarılı olacak zaman gösterecek.