PERŞEMBE 24 EYLÜL 1998
Ayşe hanımteyzemin kocasından kalma bir tek evi var. Ayşe hanımteyzem "evinin vergisini verecek". Ama aklı karıştı. Hergün Sabah Gazetesi'ni okuyor. Şükrü Kızılot Hoca ne yazmış diye bakıyor. O da yetmiyor bana soruyor.
Ben de Ayşe hanımteyzemi meraktan kurtarmak için Sezgin Özcan kardeşimden öğrendiklerimi anlatıyorum.
Aşye hanımteyze, Emlak Vergisi beyannamesini 30 Eylül 1998 Çarşamba akşamına kadar doldurup, vergisinin yarısını ödemek zorunda.
Beyannameyi dolduramaz, parayı yatıramaz ise ne olur? Üzülmeye, dert etmeye değmez. İki ay daha süre var. 30 Kasım 1998 tarihine kadar kanun bir ek süre tanımış durumda. Ayşe hanımteyzem, beyannameyi 2 ay içinde verirse beyanname gecikmesi (ikinci derece usulsüzlük cezası) olarak 1 milyon lira ödemek durumunda. Ayrıca iki ay içinde geciken her ay için, verginin yarısını öderken aylık yüzde 12 oranında da gecikme faiz yükü olacak.
Bunlar göze alındığında beyannameyi ve ilk taksit ödemesini 30 Kasım 1998 tarihine kadar geciktirmek mümkün.
(Bu anlatılanlar sadece Ayşe hanımteyzenin konutu için değil, tüm emlak sahipleri için arsa, dükkan, büro, arsa, arazi için beyanname dolduracaklar için geçerlidir.)
- Ayşe hanımteyzenin aklını en çok karıştıran ifadeler "asgari değer" ve "rayiç değer" anlatımları.
Efendim "asgari değer" denilen şey, vergi beyannamesinde konut için (arsa için, bina için) gösterilecek en düşük değer demektir. Devlet Baba vergi rakamını küçültme arayışındakilerin vergi değerini maliyetin de altında göstermelerini önlemek için bir sistem getirmişti. Buna göre vergi dönemlerinde belediyeler her bölgedeki arsaların metrekaresinin en düşük vergi değerlerini ilan ediyor. İlgili bakanlıklar konutların, binaların özelliğine göre bir metrekaresinin kaç liraya inşa edilebileceği hakkında tablolar yayınlıyor. Arsa, bina sahipleri, kendi arsalarının, binalarının metrekaresini açıklanan birim fiyatlarıyla çarpıp, arsanın, konutun, binanın en düşük (maliyet) vergi değerini hesaplıyor.
- Yeni Vergi Yasası konut, arsa, bina sahiplerinin vergi beyannamelerini doldururken, konutlarını, arsalarını, binalarını "rayiç değer" ile bildirmeleri esasına dayanıyor. Ama, kanun koyucu, kimsenin elini tutmuyor. Konut, arsa, bina sahipleri, asgari değerden az olmamak şartı ile, kendi takdirlerine, kendi değerlemelerine göre mülkleri için "rayiç değer" olarak istedikleri rakamı beyannameye yazabilecekler.
- Şimdi gelelim Ayşe hanımteyzenin aklını karıştıran noktaya. Ayşe hanımteyzenin beyannamesini birlikte dolduralım. Açalım belediyenin arsa değerlerini gösteren tablosunu. Bu tablodaki değerler ile arsanın büyüklüğünü çarpınca arsa değerinin 1 milyar lira olduğu anlaşılıyor. Binanın yapılış şekline göre, birim değerleri ile metrekare inşaat alanını çarpınca da, bina maliyeti 4 milyar lira olarak ortaya çıkıyor. İki rakamı toplayalım. Ayşe hanımteyzenin konutunun "asgari vergi değeri" 5 milyar liradır.
Vergi Yasası değişmemiş olsa idi, Ayşe hanımteyze bu rakamı beyannameye yazacak ve (binde 4'ü oranında) 20 milyon lira emlak vergisi ödeyecekti.
- Ayşe hanımteyze "Aman evladım, belki bu evi satarım... Vergi oranları da düşmüş. Bu ev bugün satılsa su içinde 15 milyar lira eder. Bu yıl beyannameye rayiç değerini yazalım" diyor.
Tamam. Beyannameye konutun değerini 15 milyar diye yazıyoruz. Yeni yasa ile vergi oranı binde 1'e düştü. 15 milyar liralık konutun vergisi 15 milyon lira ediyor. Ancaaaakkk... Yeni yasanın bir geçici maddesi var. Bu maddede deniliyor ki, sadece ve sadece 1998 yılı için ödenecek emlak vergisi, eski usulde, "asgari değere" göre hesaplanacak vergiden düşük olamaz.
Bunun anlamı şudur. Ayşe hanımteyzenin rayiç değere göre hesapladığı vergi toplamı, "asgari değere göre hesaplanmış vergi toplamı olan 20 milyon liradan düşük olduğu için", Ayşe hanımteyze gene de 20 milyon lira ödemek zorunda.
Tekrar başa dönelim. Ayşe hanımteyze rayiç değer yerine, gene de asgari değerde kalıp, beyannamede konutun değerini 5 milyar lira gösterir ise, kanuna karşı gelmiş olmaz. Ama bu yıl vergisini 5 milyarın yüzde 1'i olan 5 milyon lira üzerinden de ödeyemez. Eski kanuna göre hesaplanacak biçimde (binde 4 vergi oranı ile) 20 milyon lira vergi ödemek zorundadır.
- Ayşe hanımteyze evini hiç mi hiç satmayacağına inanıyor, bir şeylere güveniyor ise, asgari değerde kalmasında sakınca yok. Bu kanuna karşı değil. Böylece gelecek yıllarda da daha düşük vergi öder. Ama evini satmayı düşünüyor ise, böyle bir ihtimal var ise, asgari değeri rayiç değere yükseltmesi menfaati icabıdır. (Bunu da yarın anlatırım...)