YTL'nin denge kuru

Döviz kuru konusunda çözümlene-meyen konulardan birisi de, iç paranın diğer yabancı paralara karşı " denge kurunun" ne olduğudur. "Bırakın, döviz fiyatlarını piyasalar belirlesin" mantığının altında denge döviz kurunu bulma anlayışı yatsa da, iş o kadar basit değil.
Genelde, dış ödemeler dengesinin "dengesini" sağlayan reel efektif döviz kurunun, denge kuru olduğu varsayılır. Ödemeler dengesinin dengesi ise iki yoldan tanımlanır.
Birincisi "normal net dış sermaye akımları ile oluşan cari işlemler dengesidir. Normal sermaye akımlarından kasıt, net dış varlıkların milli gelire oranı ile ifade edilen ve "uygun sayılabilecek" sabit bir düzeydir. Bu durumda, Merkez Bankası rezerv biriktirmez veya yitirmez, sıcak para gibi spekülatif sermaye akımlar en düşük düzeydedir. Örneğin, 1$=1,4 YTL şeklindeki bir kur seviyesinde oluşan cari işlemler açığı, normal sermaye akımları ile kapatılabiliyorsa, bu düzeye denge kuru denir.
İkincisi ise iç tasarrufyatırım eşitliğini sağlayan cari işlemler açığı ya da fazlasıdır. Bu eşitlik yıllar boyu o ülkenin yatırım, tasarruf ve cari işlemler arasında ilişkilerinden oluşur. Örneğin, bir ülkenin yatırımları ile tasarrufları arasındaki fark milli gelire oranla yüzde 1 ya da 2'si arasında süre giderken, yani cari işlemleri bu oranlarda açık verirken, birden yüzde 5 ya da 6'lara çıkmışsa, bu durumda reel kur da "dengeden uzaklaşmıştır" denir.

Hesaplanması zor
Ancak, bu tanıma uygun döviz kurunu hesaplamak karmaşık bir iştir. Önce olması gereken ile oluşan cari işlemler dengesi arasındaki fark bulunur. Bu farkı kapatacak reel kur hesaplanır. Bu çalışmada bir çok faktör devreye girer. Tasarrufyatırım gibi makro dengelere, ekonominin genel yapısına bakılır. Yapısal değişimlerin etkileri hesaplanır. Verimlilik ölçülür. Buna göre ileriye dönük hesaplamalar yapılır.
Türkiye için bu tür bir çalışmaya IMF'in Türkiye ile ilgili 26.4.2005 tarihli raporunun 24. sayfasında rastladım. Bu çalışma, 2004 yıl sonu için TL'nin, denge kuruna göre, yüzde 10 daha değerli olduğuna işaret ediyor. Bu bulguları Kasım 2005 reel efektif döviz kuruna uyarlayınca YTL'nin yüzde 25-30 arasında değerlenmiş olduğu ortaya çıkıyor. YTL'nin denge kuru yaklaşık 1$=1,7 düzeyi olarak bulunuyor.

1 Dolar= 1.6 YTL
Merkez Bankası'nın açıkladığı program çerçevesinde döviz rezervi biriktirmek için müdahalelerini, özelleştirmenin dürtüsü ile 'normalleşen sermaye akımlarını' ve 'durağan' iç tasarrufyatırım eşitliğini dikkate aldığımızda, denge kurunun dolara karşı 1.550 ile 1.6 civarlarında oluşması gerekiyor.
Yukarıda da değindiğim gibi, denge kuru hesapları çok karmaşık ilişkileri içeriyor. Buna karşı, YTL'de 2005 yılında gözlenen reel değerlenme, işleri daha da karmaşık hale getiriyor. YTL'nin değerlenmesi 2004 yılında sadece yüzde 1.8 oranında gerçekleşmişken, 2005 yılının 11 ayında yüzde 19 oranında değer kazanması "dengeyi bozuyor." Bizim kafamızı da karıştırıyor.