Atatürk ne okudu? (1)
Anıtkabir Derneği Başkanı emekli Tümg. Turhan Olcaytu, Anıtkabir'deki Atatürk kitaplarının kullanıma açılacağını açıkladı.
77 yıllık Cumhuriyet'in hâlâ bir "Atatürk kitaplığı" yaratamadığının bilmem farkında mısınız? Bunca "Atatürk" lafı edilen bir ülkede Atatürk'ün kütüphanesinin hâlâ bir araya toplanamamış olması şaşırtıcı bir durum değil mi?
Resmi kayıtlara göre Aatürk'ün kütüphanesinde 4 bin 280 kitap var.
Lakin kütüphane, değişik adreslere dağılmış durumda...
Kitapların 2 bin 280'i halen Anıtkabir'de korunuyor.
Bin 900 kitap ise Çankaya Köşkü Atatürk Kitaplığı'nda bulunuyor.
Ayrıca İstanbul Üniversitesi'nde ve Sofya'daki Türk Büyükelçiliği'nde de 100 civarında kitap var.
Hem Anıtkabir hem de Çankaya Köşkü yetkileri "Kütüphane bizde olmalı" dedikleri için bu kitaplar bir araya getirilemiyor.
Bu anlaşmazlık, araştırmacılar için büyük sorun yarattığı gibi, aslında kamuya ait olması gereken bu mirasın halka ulaşmasını da engelliyor.
Oysa kitaplar Atatürk'e yaraşır bir kütüphanede toplanabilse, sayfaları dijital ortama aktarılabilse, tıpkı basımları yapılıp halka açılabilse, Atatürk'ün bu kitapların kenarına düştüğü notlar, altını çizdiği satırlar ve kitaplara ilişkin olarak -ATASE'de saklanan- not defterine yazdığı yazılar da aynı kütüphane içinde sergilenebilse, o zaman Cumhuriyet'in ilham kaynaklarına ulaşabileceğiz.
Olcaytu'nun açıklamasının bu yönde bir adım olmasını umuyorum.
***
Gelelim kitapların içeriklerine...
Resmi kaynaklarda adı pek geçmez, ama Atatürk'e neler okuması gerektiğini ilk öğreten kişi, liseden sınıf arkadaşı Ömer Naci olmuştur.
Ömer Naci şairdir. Askeri İdadi'de yatılı okurken Mustafa Kemal'e gelip okuyacak kitap istemiş, verdiği kitapları görünce hiçbirini beğenmemiş ve bunlar yerine başka kitaplar okumasını önermiştir. Atatürk anılarında "Şiir ve edebiyat diye bir şey olduğuna o zaman muttali oldum. Şiir bana cazip göründü" diyecektir.
Namık Kemal'le, "hürriyet" idealiyle ve ihtilalci fikirlerle o kitaplar sayesinde tanışır.
Henüz 15-16 yaşlarındadır ve imparatorluğun son yüzyılı kapıyı çalmak üzeredir. Uzunca bir süre, okumaya vakit olmayacaktır.
***
Atatürk'ün günlüğü incelendiğinde, onun düşünce dünyasında dönüşüm yaratan asıl kitapları 1916 yılında Doğu cephesinde okuduğu anlaşılır.
Artık 35 yaşındadır ve Paşa olmuştur.
Bitlis'te gündüzleri cephededir, geceleri ise çadır ışığında, öksürük nöbetleri içinde kitap okur.
Bu kitaplar arasında Alphonse Daudet'nin "Paris Adetleri" adlı aşk romanı da vardır, Mehmet Emin'in "Türkçe Şiirleri"i de...
Her biri ayrı bir iz bırakır Mustafa Kemal üzerinde...
Örneğin iki aşk arasında sıkışmış bir kadının özgürlük tutkusunu anlatan "Paris Adetleri"ni, 19 Kasım 1916 günü bitirir. 3 gün sonra Bitlis'ten Silvan'a dönerken yolda Kurmay Başkanı İzzettin Yarbay'la (Çalışlar) "kadınlara özgürlük verilmesi, örtünmenin kaldırılması" konusunda sohbet eder.
Kadınların sokağa bile çıkmadıkları bu uzak Anadolu köşesindeki sohbette "kadınlarla bir arada bulunmanın erkeklerin ahlakı, duygu ve düşünceleri üzerinde yapacağı olumlu etki"den söz edilir.
Yine Doğu cephesinde okunmuş kitaplar arasında en önemlilerinden biri Şehbenderzade Ahmet Hilmi'ye aittir. M. Kemal, "Allah'ı İnkar Mümkün müdür" adlı bu kitabı 1 Aralık günü okumaya başlar ve 3 günde bitirir.
August Comte"la ve pozitivizmle tanışmıştır artık... Dini ideolojiye karşı fen bilimlerinin yükselişinin farkına varmış, "hayatta en hakiki mürşidin ilim olduğu" inancının temellerini atmıştır.
***
Atatürk'ü ve Cumhuriyeti daha iyi anlatabilmek için, bu kitaplar güzel bir kütüphanede toplanıp, yanına not düşülmüş satırlar sergilenemez mi?
Ata'nın okuduğu kitaplar üzerinden düşünce yolculuğuna Çarşamba günü devam edeceğiz.
