PAZAR 21 MART 1999
SUAT TAŞPINAR
Bulgaristan'da hükümet devasa fabrikaları yabancı yatırımcılara 1 dolara satarak sermayeye kapı açarken, Rusya'da değişmeyen devletçi zihniyet yatırımcıların kâbusu oldu. Dünya devi Philips, Rusya'da devletten satın alarak 63 milyon dolar yatırım yaptığı televizyon tüpü fabrikasını, bıçak kemiğe dayanınca 1 rubleye (4 cent) devlete iade edip ülkeyi terk etti!
Dengi (Para) dergisinin haberine göre, Philips şirketi, Voronoj şehrindeki Rusya'nın televizyon tüpü üretilen en büyük fabrikası VELT'in hisselerini 1995'te 2 milyon dolara satın almıştı. 7 bin 500 personelin aylarca biriken maaşlarını ödeyen ve 210 milyon dolarlık yatırım programı hazırlayan Philips, bu yıl 3.3 milyon tüp üretim kapasitesine ulaşmayı hedefliyordu.
Ama evdeki hesap Rusya'ya uymadı! Gölge ekonomi, Rusya'da televizyon pazarını işgal etti. Ülkede 100 bin televizyon üretilirken, ithal edilenlerin sayısı 4.5 milyona ulaştı. Philips üretim için yurtdışından birçok kalem ürünü vergisini ödeyerek getirirken, televizyonlar Asya spot piyasalarından vergisiz, illegal yollardan sokuluyor ve satılıyordu. Devlet bunu engelleyip, yerli üretimi teşvik etmeyi beceremedi. Philips, üretilen tüpleri iç piyasada satamayınca ihraç etmeyi denedi, bu da olmadı. Çünkü Rusya'da ihracata bile gümrük vergisi uygulanması, dış pazarlarla rekabet şansını yok etti. Pahalıya gelen Rus televizyon tüplerine dünyada alıcı bulunamadı.
Bütçe açığını kapatmak isteyen Rus makamları, henüz kâra geçmeyen Philips'i, yüksek vergi oranlarıyla köşeye sıkıştırmaya başlayınca film koptu. Philips'in ne teşvik isteği, ne biriken borçları zamana yayma talebi kabul edildi. Devlet, Philips'in hisselerine el koyarak satmak istedi. Batağa saplandığını anlayan Philips, borçlarına karşılık, hisselerin yüzde 89'unu devlete satmayı önerdi. Devlet koca fabrikaya 1 ruble fiyat biçti. Philips de bunun üzerine, 5 yılda yaptığı 63 milyon dolarlık yatırımı bir kalemde sildi ve fabrikayı bırakarak Rusya'yı terk etti.
Hâlâ sosyalist dönemin mantığıyla hareket eden Rusya hükümeti ise şimdi fabrikayı yeniden faaliyete geçirmek için bütçeden 42 milyon dolar ödenek ayırmayı planlıyor. Uzmanlar, devletçi politikalara geri döndüğü için IMF'nin kredi vermeye yanaşmadığı Rusya'da yabancı yatırımcıların tam bir "cehennem azabı" yaşadıklarını söylüyor.
Philips'in acı deneyimi, Rusya'daki en büyük Türk yatırımcısı Efes Pilsen'in bira fabrikasını akla getiriyor. Efes, şimdiye kadar 80 milyon dolar harcadığı fabrikanın ilk etabını Mayıs ayında üretime sokuyor. Fabrika başlangıçta yıllık 150 milyon litre kapasiteli olacak, 60 milyon dolar harcanarak ikinci etap da tamamlandığında kapasite ikiye katlanacak. Efes Pilsen'in Genel Müdürü Macit Taşkın, Philips'in yaşadıklarının Rusya'da ne ilk, ne de son deneyim olduğunu söylüyor. Rusya'nın yabancı yatırımları desteklemek gerekirken yer yer engelleyen bir tutum sergilemesinin ülke ekonomisine zarar verdiğini söyleyen Taşkın, "Biz de birçok zorlukla mücadele ediyoruz. Ama şimdilik bir sorun yaşamadık. Acilen vergi ve hukuk reformu yapılmazsa Rusya'nın işi zor. Bürokrasi yabancı yatırımcıyı yıldırıyor" diyor. Taşkın, kriz yüzünden satışlarının düştüğünü, ancak üretime geçildiğinde maliyetler düşeceği için pazar paylarının artacağını söylüyor. Taşkın'a göre, uzun vadede Rusya umut vaat ediyor.