PERŞEMBE 16 TEMMUZ 1998
Turgut Özal, gümrük duvarlarını yıktı. Dövizi serbest bıraktı. İsteyen istediği malı getirecek. Türkiye'de kimsenin aklına gelmeyen, aklının alamadığı bir durum... İşte o günlerden birinde İstanbul'da bir davette Turgut Özal'ın, yakın çalışma arkadaşı olan bakanlarıyla birlikte oturduğu bir masaya "merhaba" demek için uğradım. Özal sordu "Vitali Beyin işleri nasıl?" Masadaki yakın çalışma arkadaşı bakanlardan biri atıldı" Turgut Ağabey, Vitali'nin hali nasıl olsun? Vitali şimdi hapı yuttu! Versace'ler, Gucci'ler, Dior'lar önce mallarını gönderecek. Sonra dükkân açacak... Vitali silinip gidecek!.." Ben gülümsemeye çalıştım: "Merak etmeyin Vitali de silinip gitmez, Vitali gibi başka Türk firmaları da silinip gitmez... Çünkü bugüne kadar durum anormaldi... Bundan sonra durum normale dönüyor. Normal olan, serbest piyasa ekonomisi şartlarında fiyat ve kalitede rekabeti başaranın ayakta kalmasıdır. Esas bundan sonra kendimizi göstereceğiz..."
Dostum Vitali Hakko bu hikâyeyi durup dururken anlatmadı... İkinci Dünya Savaşı'nın başından buyana Türkiye'deki pazar konjonktürünün inişini çıkışını yaşayan, Varlık Vergisi ve karne döneminden, tüm Avrupa markalarının pazara aktığı günlere kadar piyasayı gözleyen deneyimli işadamına, "Piyasada gerçekten durgunluk var mı?" diye sorunca, Vitali Hakko önce bu hatırasını nakletti. Sorumu cevaplamadan da bana bir soru yöneltti: "Sen söyle bakalım, dünyanın en ünlü markalarını taşıyan malların piyasayı doldurmasına, ünlü markaların Türkiye'de kendi mağazalarını açıp, dünya fiyatı ile mal satmasına rağmen Vakko, Beymen, Mudo, İGS, Mithat Giyim gibi yüzlerce Türk firması gelişmyi sürdürmüyor mu? Hergün biraz daha büyüyüp güçlenmiyor mu? İhracat yapmıyor mu? Yıllar önce Turgut Özal'ın çalışma arkadaşına anlatmaya çalıştığım gibi, gümrük duvarlarının kapalı olduğu, dövizin bulunmadığı, ithalatın yapılmadığı dönemindeki şartlar anormaldi. Belki o günler hayat daha kolaydı firmalar daha kolay para kazanıyordu ama o anormal şartlar devam edemezdi. Durum normale döndü. Firmalar normal şartlarda üretip satmaya başladı..."
Vitali Hakko anlattı: "Eskiden üretim yetersizdi. Piyasa satıcı piyasası idi. Müteşebbisler bunu görünce üretime yüklendi. Ñ-Milyarlarca dolar makine yatırımı yapıldı. Her yapılan binanın altında beş veya on mağaza açıldı. Makineler üretiyor, çıkan mallar mağaza raflarına yığılıyor. Yüksek enflasyon yatırımdaki, pazarlamadaki hataların bir kısmını örtüyor. Yüksek enflasyon satılmayan malın değerini artırdığından stok yükü taşıyanlar nasıl içeriye girdiğini anlayamıyor... Bu durum normal mi? Tabii ki değil... İşte bu anormal durumdan normale geçiş için hükümet frene bastı. Türkiye'de enflasyon hep devam mı edecek? Tabi ki bir gün şartlar normale dönecek. Üretici olarak da satıcı olarak da normal piyasa şartlarında üretmeye satmaya hazırlıklı olacağız.
Asya ve Uzakdoğu krizi nedeniyle Japon, Kore, Çin, Tayvan, Malezya'dan ucuz malların Türkiye'ye akması da normaldir. Bu mallar bugün gelmese yarın gelecekti."
Ben dayanamayıp sordum: "İyi de, Vitali Bey, şartlar normale döndüğünden mi piyasa durdu?" Vitali Hakko isyan etti. "Durgunluk murgunluk yok! Durgunluk olması için talebin gerilmesi gerekir. Alım gücünün düşmesi gerekir. Şu anda piyasada mevsimlik bir durgunluk çalışmaları nedeniyle alıcıların tereddütlü davranışları var. Bu durum abartılarak piyasada yaprak kımıldamıyor havası pompalanırsa işte o zaman piyasa sarsılır. Bizde alışkanlıktır. Durgunluk söylentisi çıktığında borçlu ödemeyi sallar. Parası olan enayi duruma düşmemek için ödemeyeni izler. ÑÑPiyasa mal çekmeyi keser. Böylece zorlama bir kriz yaratılmaya çalışılır."
Benim kafam karıştı: "Vitali Bey, hikâyeyi kısa keselim... Piyasada yaprak kımıldıyor mu, kımıldamıyor mu? Onu söyle..." diyecek oldum... İki şey söyledi: "(1) Kısa dönemde piyasada durgunluk mevsimlik ve konjonktürel şartlardan etkilenen olağan bir durgunluktur. (2) Orta ve uzun dönemde piyasa anormal şartlardan normal şartlara geçecektir. Piyasanın normal şartlara geçisini piyasa çöküyor diye yorumlamak yanlıştır."